Təbriz, Cənubi Azərbaycanın mərkəzi olan qədim şəhər sovet vaxtı Azərbaycanın rəsmi poeziyasının ən gəlirli sahələrindən olub. Ancaq sovet dövründə də, bazar iqtisadiyyatı olmasa da, monopolizim var idi, o cümlədən rəsmi ədəbiyyat sahəsində. Təbrz mövzusu əsasən əslən Cənubi Azərbaycandan olanlara məxsus idi, “demokrat” qardaşlar hər il “ayrılıq” mövzusunda bir-iki kitab çıxardıb çax-çux edir və yaxşı dolanırdılar. Bir şairin təxəllüsü “Tudə” idi, yəni siyasi partiyanın adı. Balaş Azəroğlu, Mədinə Güllgün Təbriz üçün göz yaşı tökə-tökə xalq şeiri adını aldılar. Düzdür Cənubdan olmayanlar da Təbriz bazarına girməyə can atırdılar, məsələn, mərhum Xəlil Rza. Ancaq belələrinə çox məhəl qoymurdular, onların Təbrizdən ötrü tökdüyü göz yaşları yol tapıb partiya rəhbərliyinin qəlbinə axa bilmirdi.

Cənubdan olmayanlardan cəmi bir nəfər cənubluların Təbriz ədəbiyyatı monopoliyasını sarsıdıb və ədəbiyyatda az qala birinci təbrizçi olub, Məmmədhüseyn Cavadzadə birinci uroloq olan kimi. Bu, məsələn,  sallyanlı plastik kütlə generalı Vaqif Axundovun  naxçıvanlıların, ermənistanlıların və kürdlərin içərisində baş çıxarmağı kimidir. Süleyman Rüstəmiun “Təbrizim” şeiri indi də məktəb proqramındadır. Bu günlərdə təzədən oxudum, az qaldım gülməkdən öləm.

 “Baxdıqca hüsnünə doymayır gözüm,
Təbrizim, Təbrizim, gözəl Təbrizim!”

Burda şəhər bir qadın surəti kimi göz önünə gəlir. Hüsn, yəni ərəbcədən çevirsək, gözəllik kimdə ya nədə olur? – Əlbəttə, qadında!

Qoymaram yadları girsin qoynuna,
İzin ver qolumu salım boynuna!

Burda da Təbriz qadındır – Süleyman Rüstəm qolunu kişinin boynuna salmaz ki…Şair deyir ki, “qoymaram yadlar girsin qoynuna”. Necə qoymarsan? Əgər Təbriz fars idarəsindədirsə? Yox, mənə başa salın ki, necə qoymur? Yadlar çoxdan Təbrizin qoynundadır, bu da deyir “qolumu salım boynuna”…

Vallah, bu, pozğunluğa oxşayır…

“Sən çıxdın qarşıma duzla, çörəklə,
Bağından dərdiyin güllə, çiçəklə…”

Yadınızda yaxşı saxlayın: burda şəhər həm qadın, həm də kişi kimi təsəvvür edilə bilər. Şəhər-adam öz bağından dərdiyi güllə çıxıb şairin, yəni özünə “inqilab oğlu inqilab” deyən Süleyman Rüstəmin qabağına.

Bir neçə bənd sonra şair deyir:

“Başına gül-çiçək səpim, Təbrizim”.

Hansı gül-çiçəyi? Bir az əvvəl şəhərin öz bağından dərib ona verdiyini?

Burda mənim yadıma… Yox, Leyli-Məcnun əhvalatı tox, Salyan cavanlarının sədərəkli bandit Tahir Kərimlinin başına gül səpməyi düşür…

Salyanım, Salyanım, gözəl Salyanım…

Haşiyə çıxaraq deyim ki, Xəlil Rza müstəsna olmaqla Təbrizdən ötrü dallarını cıran şairlər Salyana, Hacıqabula şeir yazmırdılar. Salyana, Hacıqabula hökumət pul vermirdi…

Qayıdaq cəfəng “Təbrizim”şeirinə.

“Nə qəşəngdir yol boyunca söyüdlər…”

Mən yazıq ədəbiyyat müəllimini gözümün qabağına gətirmək istəyirəm. Bu misranı şagirdlərə necə izah edir? Niyə Təbrizin söyüdləri qəşəngdir? Təbriz söyüdləri Salyan söyüdlərindən fərqlənir? Vallah, nə ədəbiyyat müəllimi… Azərbaycanda onlarla şarlatan ədəbiyyatçı elə bu şeiri tərifləyə-tərifləyə professor olub, arvad-uşaq dolandrlb. Hələ tələbələrdən alıdlqları rüşvətləri demirəm…

“Söyüdlərin kölgəsində igidlər…”

Təsəvvür edirsiniz? Təbrizdə söyüdlərin kölgəsində igidlər… Yatışıblar? Salyanda söyüdlərin kölgəsində qoyunlar baş-başa verib yatardılar…

Yox, igidlər yatmayıblar!

“Babalardan dinləyirlər öyüdlər…”

Bildiniz? Burda babalar dərs keçirmişlər. Qoyunlar qalıb al günün altında, dillərini çıxarıb nəhləyirlər,  kölgəliyi babalar tutub igidlərə öyüd verirlər…

Hə, maraqlıdır, öyüd almış gənclər neyləyirlər? Bu sualın da cavabı var:
“Coşur damarlarda qanı, Təbrizim..”

Allah, sən saxla! Yaxşı ki, Salyanda söyüd kölgəsində igidlərə öyüd vermək ənənəsi yoxdur. Yoxsa bıçaq soxulmamış qarın qalmazdı…

“Ağlasan ağlaram,gülsən, gülərəm…”

Burda Təbrizin hansı xırda bir cizgisi görünür?

“Varımı səninlə yarı bğölərəm…”

Gəlirinə görə sovet milyonçusu olmuş Süleyman Rüstəmin kiməsə beş manat verdiyini eşitməmişəm. Təbrizə o, var verərdi? Təbrizlə spekulyasiya edə-edə bir ətək pul qazanıb…

“Nədir o mənalı dərin baxışlar?”

Şair bu baxışları nədə görür? Bunu İmişli haqqında da demək olar, Kasıb İsmayılov… pardon, Goranboy haqqında da . Bu cəfəng şeirdə Təbriz yoxdur – yoxdur onun relyefi, arxitekturası, dili, ləhcəsi…

“Vətəninə qurban, elinə qurban!…”

Rustam bek nə yazdığının fərqinə varmır, çünki oxucusunu lox, yəni hərif sayır. Necə yəni “vətəninə” qurban? Şəhər özü yer deyil, vətən, el deyil? Vətənin vətəninə qurban?

Yazıq uşaqlar! Yazıq Azərbaycan uçaqları! Prezidentin öz ailəsi bu cəfəngiyyatı oxumur, onlar urusu, ingilisi oxuyurlar. Azərbaycan uşaqlarının qabağlna isə atırlar  sovet lotularının bu cəfəngiyyatını…

“Girim qoynuna…

Salım boynuna…”

Rəzalət!

05.07. 2021, Samara