Архив тегов | gədəbiyyat

MƏMMƏD ARAZIN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «BU DÜZLÜKDƏ DÜZLÜK ÖZÜ ƏYDİ DÜZÜ…»

Июл28

Məmməd Araz

BU MİLLƏTİN DƏRDİ-SƏRİ


“Nəhrləri döndər belə haqqa sarı”

Kim döndərsin? Necə yəni “belə haqqa”? Haqqın eləsi ya beləsi olur?
«Haqq qapısın açmır, atam, haqq açarı.»

Bu, sözü gəvələyib çürüyünü çıxarmaqdır. Qapı da, açar da “haqq”dırsa, niyə açar qapını açmasın?

“Atam”… Ramiz Rözşəndə “atam” balalayıb: “atam balası”…
“İmanınla, gümanınla haqqa sarın”

Kim sarınmalıdır haqqa? Haqq qapısı açılmırsa, necə sarınsın?

Bəndlər bu misra ilə tamamlanır:
Bu millətin dərdi-səri min şaxəli.

Yəni “bu millətin” (Məmməd Araz özü “bu” millətdən deyil, xalis naxçıvanlıdır) başının ağrısının min budağı var. Diaqnoz aydındır?
“Hökmü bircə: yüz niyyətin, min niyyətin,
Asan yolla asan yola çıxmaq çətin;”

Birinci misranı başa düşmədim. İkinci misra Leonid İliç Brejnevin müdrik sözlərinə bənzəyir. Brejnev, məsələn, deyirdi: “İqtisadiyyat iqtisadi olmalıdır”. Axı Məmməd Araz Pitsunda kurortunda Brejnevlə çox qonşuluq edib. Atalar deyib “atı atın yanına bağlasan…”
“Sayğısı çox, qayğısı çox bu millətin”.

Başa düşdünüz nəyimiz çoxdur? Mən başa düşmədim…
“Tanrım, məni tuş eləmə satqına, tuş”

Məmməd Arazın yan-yörəsi alçaqlarla, çaqqallarla, nakişilərlə, xainlərlə, satqınlarla doludur. Əlacı qalıb Allaha.
“O, milləti şöhrətinə girov qoymuş”.

O – kimdir? O satqının adı var?
“Heç görmədim qan tökəni qannan doymuş”

Hara doyur? Öyrəşikli olub… Məsələn, götürək Məmməd Arazın kürəkəni Aqil Abbası. Deputatlıqdan doyurmu? Aldığı ətək-ətək pullar xalqın qanı deyilmi?

“Özü hakim, özü dustaq öz içində”

Özü dustaq” – bunu başa düşmək olar. Ancaq özü haqdan hakim oldu? Desəydin millətin məhkəməsi yoxdur, dilinə yara düşərdi?
“Qızıl sözü itir lilli söz içində;
Milyonları sel ağzında, toz içində…”

A kişi, qızılın, milyonların yerini konkret deyəydin də, niyə eyhamla danışırsan…

Sonra yenə xalq şairinin dəliliyi tutur:
“Gözgörəti taxtdan salır əyri düzü,
Əyri qələm, əyri fikir, əyri düzüm”.

Kimdi dəli, mənəm dəli…
“Bu düzlükdə düzlük özü əydi düzü…”

Rəhmətlik “bu millətlə” doyunca məzələnib. Bəlkə indi də məzələnir…

“Bu, beləcə içimizdən gələn səsdi”

Bu – nə?
“Bu, beləcə yolumuza çıxan dərsdi”

Dərsin yola çıxmağı necə olur?
“Düşmən əli əlimizlə bizi kəsdi”

Can…
“Dağ Aranda, Aran dağda olan yerdə”

Qoqolun “dəli”si deyəndir: yer  ayın belinə minir.
“Baş gödəndən aşağıda olan yerdə…”

Bu bəndi mərhimun kürəkəni Aqil Abbas tamamlayıb, deyib, “bu millətə” soğan əkdirmək lazımdır…

Mirzə Əlil

28. 07. 2024, Samara

MƏMMƏD ARAZIN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. TÖKÜLƏN DOLUR…YER AYIN BELİNƏ MİNİR…

Июл27

Məmməd Araz

“14 oktyabr — qırx doqquz yaşım…

 «Görüşdük onunla xəstəxanada.”

“Onunla” – elə bildiniz yanıa gələn naməlum xanımla? Yox. Onunla – yəni qırx doqquz yaşıyla.

Şair bir il sonranın hayındadır. Bir ildən sonra əlli yaşı tamam olacaq. Nə baş verəcək? Aksenti Poprişşinin güman etdiyi kimi, yer aya minəcək?

 “İşığın qəfildən dönər kölgəyə,  Od elə donar ki, donu görünməz.”

Yox, bu, Qoqoldan sitat deyil, Məmməd Arazın şeirindəndir. “Dəlinin qeydləri”ndə yer aya minəcəkdi, burda “od elə donacaq ki, donu görünməyəcək”.

Hardan görünər? Odda don olar?

Biri Molla Nəsrəddinin yanın gəlib deyirdi ki, saqqalı ağrıyır…

“Hər səsi eşitmir əsrin qulağı, 

Ozümə yağışam, özümə çətir.”

Bu iki misra arasında hansısa əlaqə varmı?

İnsan özünə bəlkə də yağış ola bilər, məsələn, lənət şeytana, özünü isladar. Ancaq özünə necə çətir ola bilər?

“Fikrimin çəkisi çəkimdən ağır…”

Qırx doqquz yaşında Məmməd Arazın neçə kilo olduğunu bilsək, fikrinin də çəkisini bilərik. Təxminən 70-75 kilo…

Yolumu gözləyir bir donqar yoxuş,

 Arxada uçrum var, qarşıda qala,

Lokasiya kifayət qədər ətraflı təsvir olunub: donqar yoxuş, “uçrum”, qala…Erməni kəşfiyyatı bunu oxumaya…

Dur, daha qələm də, söz də yorulmuş,

 Dur, azca qurdalan, azca xırdalan!..

Bunu kim deyir? Arvadı? Yox, xəstəxanadadır, yəqin həkim deyər. Ancaq aydın deyil: Harda, nədə qurdalansın? Burnunda? “Bir az xırdalan” – yəni çox böyükdür? Yəni Füzuli boydadır? Bu lap İlham Əliyevin “bir az yavaşıyağ”ına bənzəyir…

“Mən açan çiçəyəm, solan yarpağam…”

Şair elə qırx doqquz yaşından, bəlkə əvvəllər də təvazökar olub… Açan çiçək…

“Nə vaxtsa, dünyanın duru dəmində

Yenidən dünyaya qayıdacağam.”

“Duru dəm” nədir? İsrafilin şeypuru çalınmamış qayıdacaqsan?

“Hardasa, nə vaxtsa tökülən dolur”

Bu misranın təhlili üçün mətbəxdə eksperiment keçirdim. Dolu biq qabdan suyu boş bir qaba tökdüm. Məlum oldu ki, tökülən dolmur,  tökülüb qurtarır…

“Qum üstə arzular göyərir onda”

Göyərmə yönlük halda olmaz, yerlik halda olar. “Üstdə”. (Bu adam nəşriyyatlarda, nəşrlərdə ömrü boyu redaktor, ba. Redaktor olub). Yəni tökülən dolanda arzular qum üstdə göyərir…

Yəni, ruslar demişkən, koqda rak svistnet…

«Ömrün öz tufanı ömrümü didir»

Azərbaycanca desək, ömür öz-özünü didir…

«Господа, спасем луну, потому что земля хочет сесть на нее» 

“Cənablar, gəlin ayı xilas edək, çünki yer onun belinə minmək istəyir” – bu “Dəlinin qeydləri”ndəndir…

“Qırx doqquz yaşıma əlvida dedim, 

Bir kimsə bilmədi özümdən özgə.”

“Kəndçilər institutunu”, yəni pedaqoji institutu bitirib bir-iki il Naxçıvanda müəllilmlik edəndən sonra dabanına tüpürüb Bakıya gələn, gəldiyi gündən ədəbi nəşrlərdə, nəşriyyatlarda məsul vəzifələr tutan, 1974-cü ildən ömrünün axırınacan adını indi öyrəndiyim “Azərbaycan təbiəti” jurnalının rəhbəri olan, Azərbaycanda və Azərbaycandan uzaqlarda olan kurortları, parisləri, londonları daim gəzən bu adam həmişə özünü incik göstərir, hamı onun tikəsini ağzından çıxarır, elədiyi yaxşılıqların qədri bilinmir, ətrafında hamı nakişidir, çaqqaldır, əclafdır (öz sözləridir) özü aydan arı, gündən durudur…

Bu şeiri yazanda Brejnevin sevimli kurortu Pitsundadan təzə gəlib…

Necə yəni “bir kimsə bilmədi”? Şeiri yazıb verdin “Kommunist” qəzetinə, bütün Azərbaycan bildi. Gələn il fəxri ad da verəcəklər. Bəs nə istəyirdin? Yer ayın belinə minməliydi?

Mirzə ƏLİL

27. 07. 2024, Samara

MƏMMƏD ARAZIN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. NAR KOLUNA BƏNZƏYƏN AZƏRİ QIZI…

Июл26

Məmməd Araz şeirlərinin çoxunun altında yazılma tarixləri və yerləri göstərilib. Məlum olur ki, mərhum şair ilin yarısını Azərbaycanın və SSRİ-nin ən yaxşı kurortlarında və sanatoriyalarında keçirirmiş. Dönə-dönə Pitsundada, Brejnevin iqaməthgahının yerləşdiyi məşhur Abxaziya kurortunda dincəlib və yəqin ki, Heydət Əliyevin “əziz Leonid İliç” dediyi, hər görüşəndə, Dədə Qorqud demişkən, üç öpüb bir dişlədiyi Baş katiblə qonşuluqda yaşayıb. Məmməd Araz parisləri də çox gəzib, indi gəzməsin… Üstəlik bir şeirində deyir ki, ona bir yaxşı mükafat vermətyiblər. Rəhmətliyin oğlu, daha nə verəcəkdilər?

“Azəri qızı” şeiri 1968-ci ildə Yalta ilə Bakı arasında yazılıb. Məndə Məmməd Arazın Yaltada rus ya xoxol qızları ilə eşqbazlıq eləyib kurort romanı yaşadığına əsaslı şübhələr var. O bəlkə bu kurort macərasının doğurduğu günah hissindən təmizlənmək üçün “azəri qızı”na şeir yazır. Və şeiri başlayan kimi kələfin ucunu itirir.

“Mənim qara şanım, mənim ağ duzum”.

Qara şanı – başa düşdük. Bəs niyə ağ duz? Duzun qarası olur? Bozunu görmüşəm, qarasını yox.

Sonra:

 “Mənim nar ağacım — azəri qızı.”

Yadınızdadırsa, Xan Şuşinski bir erotik mahnı oxuyurdu:

“Qoynunda var bir cüt bar,

Biri heyva, biri nar…”

Bizim erotikamız da cəfəng erotikadır: eyni olmalı iki şey (türkün məsəli) niyə müxtəlif meyvələrə oxşadılır? Qızın patalogiyası var?

Bu, ayrı məsələdir. Məmməd Araz bütöv qızı bütöv nar ağacına bənzədir. Məmməd Araz kəndlidir, narı gözüylə görüb, bilir ki, nar ağacdan çox koldur. Və qız kola bənzyirsə, deməli, yumşaq desək, eybəcərdir.

Belə deyil?

 “Qaldı uzaqlarda Naxçıvan, Bakı; 

Sən indi uyuyur, indi yatırsan.”

Yatmaq elə uyunaq deyil? Niyə iki dəfə?

“Sən mənə o qədim nağıllardakı”
“O qədim” – hansı qədim? O – artıqdır, misranı dildurmaq üçün soxuşdurulub.

 “Uzaq işıqları xatırladırsan.”

“Uzaq işıqlar” hansı nağıllardadır?

“Sanıram səyyaham, yorğunam, acam”

Əlbəttə, səyyahsan, ilin yarısını gəzirsən. Ac niyə olursan? Yaltada xirtdəyəcən yedirirdilər… 

“Sən necə yaxınsan, necə uzaqsan.”

Dağıstanlı demişkən, opredelis: yaxındır ya uzaq?

“Nə qədər dərədə, düzdə yol azsam”

Səməd Vurğun kimi girdi dərəyə. Dağdan düşməmiş dərəyə girirlər…

“Bilirəm, itməyə qoymayacaqsan…”

Yol azmaq – itməkdir?

“Məcnun səhralara düşər yollarım,”

“Məcnun” burda sifət yerindədir. Ancaq “Məcnun səhra”nın nə olduğunu bilən var?

“Dönər ilğımlara Leyli bulaqlar.”

Leyli də sifətdir. Ancaq “Leyli bulaq” nə olan şeydir?

Birdən anası yadına düşür. Deyirlır ki, kurortda ana hər adamın yadına düşmür. Bilmirəm, olmamışam.

“Dünya durulaşır ana səsindən, 

Eh, neçə illərdir onsuzam, gülüm.”

Belə çıxır ki, dünya adətən qatı olur…

Sonrakı beytə baxın, diqqətli olsanız, şairin Azəbaycan ədəbi dilini yaxşı bildiyinə şübhəniz olacaq.

“Planet gözlərin cazibəsində

 Yaşayan bir parça ulduzam, gülüm.”

Bir parça ulduz olar? Bunu Məmməd Araz Molla Nəsrəddin lətifəsindən öyrənib? Molla deyirdi ki, təzə ay çıxanda, köhnəni doğrayıb ulduz qayırırlar. Əgər ayı doğrayırlarsa, onda parça ulduz olar…

 “Qaya duruşumu küsü fırtınan 

Bəzən çilikləyib quma döndərər.”

Məmməd Arazın duruşu qaya duruşudur! Necə təvazölü insan olub! Azəri qızının küsüsü fırtınadır və bu fırtına qayanı, yəni Məmməd Arazın duruşunu “muma döndərər”.

Sona nə gələcək? Əlbəttə, “muma döndərər”!

 “Vəfan sərtliyimi salar atından, 

Eşqin qəzəbimi muma döndərər.”

Sonuncu bəndin izahına psixiatrların, linqvistlərin, tarixçilərin birgə konsiliumu lazımdır.

“Gör Azəri qızı düşündüm nəyi”

Aha! Nəyi düşünüb?

 “Sən kişi ömrünün dəyirman pəri”

  Yadınızdadırsa, bu azəri qızı şeirin əvvəlində qara şanı, ağ duz və nar kolu idi.

Son beytdə Məmməd Araz Azərbaycan dilinin qrammatikasını yaradanların anasını söyüb.

“Koroğlu Misrinin Nigar dəstəyi”

Azəri qızı indi dəstək oldu. Nəyin dəstəyi? Misrinin? Bəlkə misri qılıncın?

 “Nəbi Aynalının Həcər səngəri…”

Məmməd Araz demək istəyib “Nəbinin aynalı tüvəngi”. Misraya sığışdıra bilməyib, basməmmədi eləyib. Burda “Aynalı” Nəbinin soyadı kimi səslənir…

Azərbaycan dilinin qrammatikasını yaradanlar son misranı oxusaydılar, dünyaya gəldiklərinə peşman olardılar…

Mirzə ƏLİL

26. 07. 2024, Samara

MƏMMƏD ARAZIN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «DÜNYA SƏNİN, MƏNİM… DÜNYA DƏVƏDİ… QƏH-QƏH ÇƏKİR…»

Июл25

Məmməd Araz

DÜNYA SƏNİN, DÜNYA MƏNİM…

“Bir taleyin oyununda cütlənmiş zərik”

Bu misraya diqqətlə baxaq. “Cütlənmiş zər” – yəni iki zər. Biri Məmməd Arazdır, bəs biri kimdir? Şeirdə kimə müraciət edilir?
“Yüz il qoşa atılsaq da qoşa düşmərik.”

Niyə? Həmişə yığanlar? Du-bir? Sələr?

Və qəfil çıxdığı kimi, nərd metaforu qəfil də yox olur.
“Bir zərrənin işığına milyonlar şərik,
Dünya sənin,
Dünya mənim,
Dünya heç kimin…”

Bu bəndin birinci hissəsi ilə ikinci hissəsi arasında hansısa məntiqi ya metaforik bağlılıq varmı? Ancaq Məmməd Araz peşəkardır, oxucusuna da yaxşı bələddir, səsini burnunun dərinliklərindən çıxara-çıxara “dünya mənim, dünya sənin, heç kimin” dedinsə, bu oxucunu qaraçı falabaxanları kimi tilsimlədin, sonra nə söyləsən, elə biləcək ağzından mirvari tökülür. (Belə oxucunu yıxasan yerə, ağzına-ağzına vurasan, bəlkə tilsimdən çıxa, başının cəfəngiyatla qatıldığını qana…)
“Çevrəsindən çıxsa əgər sevda fırfıran”

Kimin fıfırası? Sevda fırfırası nədir? Sevda fırfırasının çevrəsi harda olur?
“Bir ümidin ətəyindən tutub da fırlan”.

Tutub da fırlan…Sevda fırfırası çevrəsindən çıxan adam indi özü fırlanmalıdır? Dolamısan?

Sonra yenə qaraçı ovsunu:
Eşidərsən: pıçıldayır yıxılan, duran,
Dünya sənin, dünya mənim, dünya heç kimin…
Sonra:
“Bu get-gəllər bazarına dəvədi dünya”.

Mən bütün Azərbaycan xalqına müraciət edirəm: içində bunu başa düşən var? Çıxsın qabağa, başa düşməyənləri də başa salsın.

Dünyaya dəvə demək olarmı? Dünyaya “bazar dəvəsi” demək olarmı? Dünya bazar dəvəsidirsə, bazar hardadır, dəvə hardadır?

İndi maraqlı məqam: şair “dəvədi” sözünə hansı qafiyəni seçəcək? “Nəvədi”? Yox, tapmadınız!
“Bu ömür-gün naxışına həvədi dünya”

“Həvədi!”

“Həvə”nin nə olduğunu bilən var?

Daha bir qafiyə: “əbədi”.
“Əbədiyə qəh-qəh çəkər əbədi dünya”

Bir misra əvvəl demişdi ki, “dünya dəvədi”. İndi deyir “dünya qəh-qəh” çəkir.Yəni dəvə qəh-qəh çəkir?

Mən bu yaxınlarda İnternetdə  iri bir heyvanın “qəh-qəh” çəkdiyini gördüm, ancaq yadımda deyil, “qəh-qəh” çəkən dəvə idi ya at…

Sonra yenə qaraçı ovsunu:
Dünya sənin,
Dünya mənim,
Dünya heç kimin…

Get-gedə şairin başı dumanlanır, adam-insan saymır, sözləri naşı oyunçu zər atan kimi atır, “yığanlar” düşür, haray salır ki, yox, mən “şeşqoşa” atmışam, Ətağa cəddi…
“Gülünclərə gülünc gələn bu ada güldüm”

Bu ada? Hansı ada?
“Yüyəninə hər əl yetən bu ata güldüm”

At kimin atıdır? Şair ona güləndə o da qəh-qəh çəkib gülürdümü?
“Mən özümlə oynadığım şahmata güldüm…”

Bəs bu, şeirin əvvəlində nərd oynamırdı? İndi niyə nərd şahmata döndü? Bəlkə Kasparovun təsiri altına düşüb?

Vallah, atı, dəvəni bilmirəm, bu şeirə bişmiş toyuğun da gülməyi gələr…

Mirzə ƏLİL

25. 07. 2024, Samara

MƏMMƏD ARAZIN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «BABƏK QILINCININ ŞÜARLARINI RAKETLƏR BURNUNA BAĞLAYASIYAM…»

Июл24

Məmməd Araz

“Babəkin qılıncı” şeiri 1970-ci ildə yazılıb. Yadımdadır, televizorun tək-tük evdə olduğu o vaxtlar ki, gözəgörünməz sosial şəbəkələr fasiləsiz fəaliyyət göstərir, vaxtaşırı müxtəlif şayiələr yayılırdı. Məsələn, deyirdilər ki Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1-ci katibi Heydər Əliyev paltarını dəyişərək minib Bakıda KAMAZa, sürdürüb Lənkərana, yolda bir neçə dəfə saxlatdırıb, mağazalara girib ayın-oyun alıb, satıcı, adəti üzrə, onu qiymətdə, çəkidə  aldadıb, Əliyev də elə mağazada satıcını qandallayıb atlb KAMAZın kuzovuna, Lənkərana çatınca bir kuzov “zammağ” ( xalqımız mağaza müdirlərinə “zammağ” deirdi, yəni “zavmaq”) yığıb, qayıdanbaş gətirib Bakıda basıb hamısını dama…

Heydər Əliyevin korrupsionerləri görməyə gözü yox idi, onlarla çox amansız mübarizə aparırdı. Rəhmətlik həmişə deyirdi ki, iti görüm, qurdu görüm, korrupsioneri görməyim…

Şayiələrin ikinci populyar qəhrəmanı Zeynəb Xanlarova idi. Bir də gördün Salyan bazarında kişilər arvadlara dəyib, arvadlar kişilərə: kimsə xəbər yayıb ki, Zeynəb Xanlarova yenı “iksus”(uksus – sirkə turşusu) içib özünü öldürüb…

“Babəkin qılıncı” da yəqin belə şayiələrdən olub. Ancaq Məmməd Araz bunu mötəbər mənbədən eşidib.

“Bir alim dilindən qopdu qığılcım”

Bu, doğrudur. Azərbaycan alimin ağzından qığılcım tökülür, özüm görmüşəm.

“Oyandı hövlnak daş qərinələr!”

Niyə “əsrlər” yoox, “qərinələr”? Cavab: heca sayına görə.

“Deyirlər tapılıb Babək qılıncı”.

Məmməd Araz bir misra əvvəl yazdığını unutdu, demişdi ki, xəbər alimin ağzından qığılcım kimi çıxıb. İndi oldu “deyirlər”. Yəni şayiə.

“Muştuluq paylayın, qarı nənələr!”

Qarı nənələr niyə muştuluq paylamalıdırlar? Hansı qarı nənə Babəkin kim olduğunu bilirdi ki, qılıncının tapılmağına muştuluq verə? Nənələrin nəyi var idi ki, nə də verə? 1970-ci ildə çayını yavan içən o qədər “qarı nənə” var idi ki…

“Bayram edəsiyəm bu günü, bayram

Ox-qılınc nəvəsi silahlar ilə.”

Ox-qılıncın nəvəsi nə ola bilər? Top? Minaatan? Məmməd Araz top atacaqmış?

“Bir yaraq önündə bütpərəst ollam,

Vuruşa-vuruşa allahlar ilə.”

Bunu oxuyanda “əstəğfurullah” deyin…

 Sonra cəfəngiyat baş alıb gedir, Araz deyir ki, zirvələrlə qol-boyun olub yallı gedəsidir, özü də adi yallı yox, dəli yallı…

“Araz dəsmalımdı,Kür şallağımdı.”

Kürün harası, nəyi şallağa bənzəyir?  Yallı gedəndə şallaq olur ya qamçı?

 Sonra yenə “əstəğfurullah” demək lazımdır, çünki Məmməd Araz minbərləri hədələyir:

“Riyalar, xülyalar bazarı açan

Minbərlər şəninə vay salmağım var”

Məmməd Araz iddia edir ki, hansa “nər”sə bu qılıncı “qanlar daşqınından” (?!) götürüb, “özünə ərköyün övlad elədi Babəkin yaralı qılınc oğlunu”.

Necə deyib? Yazan dəlidir ya millət? 

“Neçə il qaldılar mağaralarda”

Yəni həmin “nər”lə Babəkin qılıncı qalıblar mağaralarda. Bir neçə il.

“Bir qoca daşların yeminə döndü.”

Yəni həmin “nər” mağaralarda qocalıb? Bəs daşların yeminə niyə və necə dönür? Bəlkə qurd-quşun?

“Qılınc qəzəbindən daş zağalarda

Qayalar əriyib dəmirə döndü.”

 Bunu necə başa düşək? Qılıncın atalığı, yəni nər, ölüb, qılınc qəzəblənib, bu qəzəbdən qayalar əriyib dəmirə dönür. Hə?

Bunu da ağzından qığılcım tökülən alim deyib? Bu nə metallurgiyadır?

Sonrası vurçatlasındır.

“Babək, qılıncını yerə atanda

Min igid qolunu torpağa atdı.”

Bu necə olur? Min igid qolunu bədəndən ayırıb torpağa atıb? A kişi, özünə gəl, bizi dolamısan?

“Bəlkə də bu torpaq bir od qatında

Onları əridib, qılınc yaratdı.”

Deyirlər bəlkəni əkiblər, bitməyib. Məmməd Arazın bəlkəsi insan qolundan qılınc yaradıb. Babəkin öz qılıncı hara getdi?

Sonra Məmməd Araz özünü Şopenhauerin ərköyün oğulluğu elan edərək filosofluğa başlayır.

“Yaşamaq istəyən bu torpaq üçün

Qol-ağıl, ağıl da qol olmalıydı.”

Başa düşdünüz? Mən – yox… Şopenhaure rəhmət, başa düşmək olur…

“Babək harayının nidalarını

Top kimi çiynimdə saxlayasıyam”

Çiyində haray saxlamaq olar? Haray uqalsa-qalsa qulaqda qalar. Vallah, dəli əlində girinc qalmışıq…

“Babək qılıncının şüarlarını

Raketlər burnuna bağlayasıyam.”

Bunu oxuyanda o qədər gülmüşəm ki… Məmməd Araz oğurluqca girib sovetin hərbi kosmodromuna, Babək qılıncınnın şüarlarını (bu nə olan şeydir?) bağlayır raketin burnuna (burnuna!)

“Deyirlər tapılıb Babək qılıncı,

Bu, yalan olsa da doğrulmalıdır!

Onun döyüşdüyü dağ xıncım-xıncım,

Dərə qıyma-qıyma doğranmalıdır!”

Dağ niyə doğranmalııdır? Deyək ki, dağı doğradın. Bəs dərəni necə doğrayırsan?

Babəkin məzarı düzəndi, dağdı,

Bu dağlar, düzənlər qazılsın gərək.

Dağ, düzən məzardırsa, niyə qazılmalıdır? Əvvəlki beytdə “yazılsın gərək” var, ona görə qafiyə üçün deyir “qazılsın”.

Nə tarix, nə tarix elmi, nə məntiq, nə Azərabaycan dilinun qanunları?

Təki qafiyəsi düz gəlsin…

Mirzə ƏLİL

25. 07. 2024

MƏMMƏD ARAZIN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «VAR-YOXUNU QARMALADIQ, BİR ÇEYNƏM SAQQIZ VERMƏDİK…»

Июл23

Məmməd Araz

Məmməd Arazın səhvən ciddi, liriko-dramatik sayılan şeirləri əslində yumoristik şeirlərdir, onların bir çoxu hətta Molla Nəsrəddin lətifələrindən də gülməlidir. Baxaq “Bu millətə nə verdi ki” şeirinə. Şeir 1993-cü ilin fevralında yazılıb. Bu vaxt yeni yaranmaqda olan Azərbaycan ordusu erməni qoşunu ilə əlbəyaxa idi, hər gün yüzlərlə insan həyatını itirirdi, paytaxt Bakıda hakimiyyət mübarizəsi şiddətlənirdi, çoxdan hazırlanan siyasi revanş və çevriliş yaxınlaşırdı.Məmməd Araz isti mənzilində şam yeməyindən sonra kürəkəni, gələcək əbədi deputat Aqil Abbasla üç-dörd tas nərd atandan sonra oturub Səməd Vurğunun “26-lar” poemasındakı hambal kimi dərin fikrə gedir (“Qədim fikirlərə qərq olub yazıq…”.) Fikrinin mövzusu isə fəksəfi və kürəkəninin deputatlıq müddəti kimi tükənməzdir: “Bu millətə nə verdik”?

Ciddi şeirdə “bu millətə” ifadəsi təhqir kimi səslənər. Necə yəni “bu millət”? Bəs sən özün kimsən? Bu millətdən deyilsən? Bəlkə özünü millətin peyğəmbəri və ya Şarl de Qollu sayırsan?

Ancaq bu şeir ciddi şeir deyil, gülməli şeirdir, ona görə incimirik, oxuyub gülürük.

“Kimsə pozdu sırasını,
Duzla yuduq yarasını,
Xörəyinə duz vermədik.”

Xörəyini duzsuz yeyən millətin halını təsəvvür edirsiniz? Edin, gülməkdən qarnınız cırılacaq. Nəzərə alın ki, şeir gəraylı janrında yazılıb. Rədif “vermədik” felidir. Rədifdən əvvəlki sözlər gərək qafiyə ola. Əsas gülməli olan da budur!

Oxuya davam edək:
“Bu millətə nə verdik ki?
İnamını noxtaladıq”

Yəni burda millətin inamını Məmməd Araz eşşəyə bənzədir. Mən bənzətmirəm, Məmməd Araz bənzədir. Bizim kənddə eşşək saxlamırdılar, eşşək görən işləri adamlar özləri görürdülər, xüsusən arvadlar. (Yazıq arvadlar!) Ancaq eşitmişəm ki, eşşəyi noxtalayyarlar.
“İnadını axtaladıq”.

“Axtalamaq” sözü də yəqin oxuculara tanışdır. Millətin inadının necə axtalanmağı mənə məlum olmayan prosedurdur. Bilirəm ki, indi iti, pişiyi axtalayırlar ki, doğub-törəməsinlər.
“Var-yoxunu qarmaladıq”

“Qarmaladıq”? Bəlkə “qamarladıq” olmalıdır? Yəqin Məmməd Araz gülmək üçün belə yazıb.

İndi tapşırıq. Bu bənddə rədifin əvvəlində hansı söz olacaq? “Duz” sözünə qafiyə. “Buz”? “Güz”? Yox, tapmadınız!
“Bir çeynəm saqqız vermədik.”

İndi deyənlər olacaq ki, xalq saqqızı neynirdi. Bunu Məmməd Araz yumorunu başa düşməyənlər deyəcək. “Saqqız” gülmək üçündür. Yəni xalqın varını “qarmalayan”lar ona saqqız da veməyiblər.

Burda mənim yadıma böyük Uilyam Folkner düşür. Folkner bir bankiri təsvir edərkən yazır ki, kiçik bankı olanda saqqız çeynəyərdi, böyük bank sahibi olandan sonra elə havanı çeynəyirdi…

Mən milləti havanı çeynəyən təsəvvür etdim O qədər güldüm ki… Sonra nədənsə məni ağlamaq tutdu…

“Saqqız” sözü qafiyə kimi “qız” tələb edir. Bu da “qlz”!
“Kasıbına mərddi, — dedik,
Mərd kasıba qız vermədik.”

Bunu da Məmməd Araz gülmək üçün yazıb. Çünki özü kasıba qız verib, ancaq qızı verəndən sonra əbədi mandat verib oturdub deputat kürsüsündə, parlamenti çevirib hırraxanaya…
Sonra Məmməd Araz yenə, öz adəti üzrə, sözün çürüyünü çıxarır, heç adamın gülməyi də gəlmir.
“Neçə fəndi-fel öyrətdik,
Milyon aldıq, yüz vermədik.”

Niyə yüz? Niyə beş yox, on yox? Bunu körpıə uşzaq da başa düşər – “yüz” “duz”a qafiyədir…

Sonra Məmməd Araz Sabir arxalığına bürünür, “əlac” yerinə “illac” deyir.(Sabirdə: “Neynəsin, qovma qapından, kəsilib illacı”)
“İllacı qalsın bir yana,
Dərdi də ucuz vermədik.”
Vallah, lap zəhləm getdi… Bilsəyim, üçüncü bənddən sonra oxumazdım. Sizə də məsləhət görürəm ki, “saqqız”da dayanasınız.

Ya da noxtada….

Mirzə ƏLİL

23. 07. 2024, Samara

VAHİDİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «YAŞASIN QIRMIZI ŞÖHRƏTLİ SOVET QANUNUMUZ…»

Июл22

Musiqi Əliağa Vahidin şeirlərinin mövzu və motivlərindən biridir. Vahidin “cananla işrəti” meysiz və musiqisiz keçmir. Vaxtilə, səhv etmirəmsə, Hacıbaba Hüseynovun hansı muğam üstündəsə oxuduğu bir qəzəl çox maraqlı və gülməlidir.

“Musiqi nəşəsi min sevgili cananə dəyər”.

Nə az, nə çox – min (!) sevgili canan. Yəni iri bir qoyun sürüsü.

Beytin ikinci misrasını başa düşmək olmur.

Əsəri-naleyi-ney arif üçün canə dəyər/

“Dəyər” burda elə qiymət mənasındadır, “toxunar” mənasında deyil. Yəni tütəyin naləsi arif üçün (bəlkə Vahiud xalq artisti professor Arif Babayevi nəzərdə tutub?) cana (canə) bərabərdir?

Sonrakı beyt lap başağrısıdır, istəyirsən vur özünü öldür:

“Musiqi əhlinə insaf ilə qiymət qoymaq

Ləhni-Davud ilə min təxti-Süleymanə dəyər.”

İkinci misranı indyəcən başa düşən olub?

Sonrasına baxaq:

“Bixəbərlər nə bilir, ləhceyi-xanəndə nədir”

Azərbaycancaya çevirək: “ Xəbəri olmayanlar musiqi ləhcəsinin nə olduğunu bilmirlər”.

Əlbətttə, xəbərləri yoxdursa, hardan bilərlər?

Vahid öz dediyi cəfəngiyata görün nə qiymət verir:

“Əhli-hal olsa bu söz qədrdə milyanə dəyər.”

Milyon hətta sovet manatıyla da fantastik məbləğdir. Heç Məhəmməd Füzuli də dediyi sözə bu qiyməti verməyib!

Ustad! Sənin “yadigarın” nə oyun çıxarır!

“Pərdeyi-qəm dağıdır tarə dəyəndə mizrab”

Tar qəm dağıdır? Tar çalındnda millət yasa batmırmı?

Mizrabın tara dəyməyini (əslində mizrab tara yox, tarın siminə dəyir) Əliağa darağın saça dəyməyi ilə müqayisə edir:

“Türreyi-dilbərə hərdən necə ki şanə dəyər”

Vahid qadın saçından və saça dəyən şanədən, yəni daraqdan o qədər yazıb ki, onun gənclikdə qadın dəlləyi olduğunu güman edirəm…

Sonrakı beytlərdə Əliağa Vahid kommunist partiyasının tapşırığını yerinə yetirərək keçmişi pisləyir. Elə pisləyir ki, göz kəlləyə çıxır.

“Bizə bu elm haram olmuş idi keçmişdə,

Yəni şeytan işidir, rəxnəsi iymanə dəyər.”

Haçan musiqi bizə qadağan olunmuşdu? Hansı şahın ya hansı xanın vaxtında? Əgər musiqi haram sayılsaydı və qadağan olunsaydı, muğamlarımız, şikəstələrimiz, mahnılarımız necə yaranardı? Bəlkə onları bolşeviklər yaradıblar?

“Yaşasın qırmızı şöhrətli Sovet qanunu,

Bu səxavət neçə min Hatəmi-dövranə dəyər.

Qıldı hər yerdə bina musiqi məktəblərini,

Nəğmənin faidəsi indi hər insanə dəyər.”

Doğrudan da şura hökuməti çoxlu musiqi məktəbi açıb. Ancaq bir iş var. Üzeyir Hacıbəyov bolşeviklərdən on beş il qabaq opera yazıb. Ona musiqini kim öyrətəmişdi? Bəs Müslim Maqomayevə? “Leyli və Məcnun” operasına Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev dirijorluq edib. O, musiqini çar hökumətinin açdığı Qori seminariyasında öyrənməmişdimi?

O ki qaldı faktların saxtalaşdırılmağına, hökumətin buyruğu ilə ağın qara kimi qələmə verilməyinə, bunu Vahid və onun kimilər, əlbəttə, bolşeviklərdən öyrənmişdilər… Bu gün onların saysız-hesabsız «yadigarı»  bu bu işi uğurla davam etdirir…

Bir mahnı vardı, Eynulla Cəbrayılov oxuyardı:

Muzd alaraq yalan-palan,
Yazmağı kimdən öyrəndin,
Ay öyrəndin, can öyrəndin…

Mirzə ƏLİL

22. 07. 2024, Samara

VAHİDİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «BİLMƏK OLMUR FƏHLƏ KİMDİ, USTA KİM, BU EŞQƏ, SEVGİYƏ TƏKƏRLƏR GÜLÜR…»

Июл20

Əliağa Vahid

Vahidin gülməli şeirlərindən biri də “Zərbəçilər”dir. Şeir, güman etmək olar ki, keçən əsrin iyirminci illərinin sonunda yazılıb. “Zərbəçilik” hərəkatı SSRİ-də 1920-ci illərin ortalarında yaradılmışı.

“Zərbəçi”  — kalkadır, yəni rusca “udarnik” sözünü yamsılama yolu ilə yaradılmış sözdür. Yüksək əmək məhsuldarlığı göstərən, planı vaxtından əvvəl və normadan artıq yerinə yetirənlərə “zırbəçi” adı verilir, onlar üstündə Leninin və Stalinin təsviri olan döş nişanı ilə təltif olunurdular. Zərbəçilik hərəkatı sosialist yarışının bir forması idi.

Azərbaycanın da öz zərbəçiləri olub. Və bu zərbəçilər çox vaxt süni şəkildə, nümunə üçün yaradılıb. Məsələn, kənd təsərrüfatının ilk zərbəçilərindən sayılan Bəsti Bağrova və ya Qüdrət Səmədovun guya bir gündə 400 kq-dan artıq pambıq topladıqları iddia edilirdi. Bu qədər pambığı əllə yığmaq heç cür mümkün deyildi. Bu cür əldəqayırma qəhrəmanlar tezliklə yüksək vəzifələrə, deputatlığa təyin olunurdular.

Güman etmək olar ki, Əliağa Vahidə partiya rəhbərliyindən zərbəçi fəhlələrə şeir yazmaq tapşırığı verilib və yəqin ki, yaxşı avans da alıb. Bu avansa Vahid o qədər vurub ki, zavoda gedib sexə, fəhlələrin işinə baxmağa da  halı olmayıb. Zərbəçini, onun əməyini, iş yerini gözəlləri təsvir edən kimi təsvir edib: qarə zülf, zülfdə şanə, qarə göz… (Bir qəzəldə “alə(!) göz” deyir, çünki “xəyalə” ilə qafiyə olmalıdır).

Vahidin zavod haqqında bildiyi yalnız zavodun fit çalmağı olub. Bunu Bakıda yaşayan hər kəs bilirdi, çünki zavodlar iş növbəsinin başlandığını bildirmək üçün tükürpədən fit çalırdılar.

“Bu gün fitlər gün doğmadan səsləndi.”

Yəqin zavod o gün fitini tez çalıb ki, Vahidi xumarlıqdan oyatsın, şeirin vaxtı keçirmiş…

“Dəniz coşa gəldi, göllər tərpəndi.”

Təsəvvür edirsiniz zavodun fiti nə həngamə törədir? İsrafil şeypurunun da buna gücü çatmaz…

“Təkərlər oxudu, zindan can dedi”.

Aha! Təkərlər! Hansı təkərlər? Avtomobil təkəri? Sexdı nə təkər? Bəlkə dəzgahların çarxları? Onda bəs zindan nədir? Vahid zavoddan yazır ya dəmirçixanadan?

“Qəlbimə zəhmətdən bir fərəh endi.”

İnanan daşa dönsün! Zavod fiti Vahidi fərəhləndirə? Qoy oturmuşuq…

“Anlar keçir, dəqiqələr yürüyür…

Kürələr ağzından atəş püskürür.”

Bəlkə metallurgiya sexidir?

“Seçmək olmaz usta kimdi, fəhlə kim

Bu sevgiyə, eşqə təkərlər gülür.”

Bu iki misradan nə başa düşürsünüz? Sevgi, eşq kimlə kim arasındadır? Fəhlə ilə usta arasında? Təkərlər buna gülür?

Sonra yəqin təkərlər özünə gəlib işinə davam edir.

“Təkərlər fırlanır, zindan hayqırır,

Zərbəçi qolları düşməni sıxır… “

Düşmən hardan peyda oldu? Zindanda gizlənibmiş?

“Qabarlı əllərdən, gülər üzlərdən

Bir an keçir yeni bir alət çıxır.”

Ay rəhmətliyin oğlu, deyək ki, əllərdən alət çıxar. Bəs üzlərdən alət necə çıxar? O zəhrmarı az içəydin də…

Şeirin sonundan məlum olur ki, Vahid zavod sexini yox, haçansa uzaqdan-uzağa gördüyü dəmirçixananı təsvir edir.

Çəkicini bərk vur, zərbəçi yoldaş,

Əks-səda versin sənə dağü daş.

Vahid elə izafətlər yaradır ki, oxuyanın gözü kəlləsinə çıxır: “Dağü-daş”! A kişi,  dağ və daş niyə yazmırdın?

“Sosializm tarixinə yazılır sənin

Çəkdiyin zəhmətin, qan-tərin, qardaş!”

Qan-tər necə yazılar?

Hanı o sosializm tarixi?

Hardadırsa, Əliağa Vahidin də adı orda olmalıdır…

Mirzə ƏLİL

  1. 07. 2024, Samara

VAHİDİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «MOLLALAR SÖNDÜLƏR BÜTÜN-BÜTÜNƏ, ONDA DÖNMÜŞDÜLƏR ÇOBAN İTİNƏ…»

Июл19

Əliağa Vahid

Bəlkə şübhə edənlər olacaq, ancaq həqiqətən Əliağa Vahid Süleyman Rüstəmə, Səməd Vurğuna şeirlər həsr edib. Bu iki nəfər cəhənnəm, hamısı bir-birinin tayıdır, ancaq Vahidin böyük Sabirə yazdığı şeir milli dühamızın xatirəsi üçün təhqirdir.

Sabir! Ey möhtərəm böyük şair!

Şerdə, nəzm, nəsrdə mahir.

Əliağa Vahidin Sabirə həsr etdiyi şeir o qədər gülməlidir ki, bunu dahi şairimiz sağlığında oxusaydı, bütün xəstəlikləri yadından çıxardı, elə gülməkdən ölərdi…

“Əgər ölsən də, qəm deyil…” zira

Etdiyin fikri xalq edir icra.”

Gülməlidir, eləmi? Necə yəni “ölmüsən, qəm deyil”. Kimə qəm deyil? Sabirin ailəsinə? Dostu Mirzə Cəlilə? Ya Əliağa Vahidə?

İkinci misrada alaverdisi var:

“…zira Etdiyin fikri xalq edir icra”.

Tərcümə eləsək, belə çıxır ki, Sabirin fikrində olanları xalq həyata keçirir, ona görə cavan ölüb getməyinin eybi yoxdur.

İndi görək Sabirin fiki nə imiş.

“Dad edərdin həmişə: “Hürriyyət!””

Yəni Sabir azadlıq istəyirmiş. Deyirdi: «Çünki hürriyyət olan yerdə də insanlıq olur». Ancaq bolşeviklər bu azadlığı xalqa verdilərmi? 

“O əsarətdə gördüyün millət

İndi azadə ömr edir, xürrəm”.

Deməli, Vahidin dediyinə görə, Azəribaycan milləti Bağırovun təpiyi altında “azadə” ömr edir, həm də “xürrəm”.

“Bitdi məzlumu ağladan matəm…”

Şükr kərəminə, ya Rəbb, matəm bitib!

“Bəy, xanın qalmamışdır asarı…”

Vahid “əsəri” demək istəyir, qafiyə xatirinə sözün başına pislik gətirib qalın saitlərlə yazır. Yəni bəyin, xanın izi-tozu qalmayıb.

 “Onları məhv qıldıq elçarı.”

İndikilər demişkən: əlinizə sağlıq. (Düzü, mən başa düşmürəm”əlinə sağlıq” nədir. Qurban Məmmədli demişkən, “mən anlamadım…”)

Deməli, bəyləri, xanları bütünlüklə məhv ediblər. Vahid qeyd etməyi unudur ki, bolşeviklər milli ziyalıları da, zirək kəndliləri də məhv ediblər.

“Kəndlinin öz əlindədir torpaq,

Hamının keyfı kök, damağı da çağ.”

Burda Vahid Sabirə ağ yalan deyir. Bolşeviklər kəndlilərə torpaq vermədilər, torpağı olanların da torpağını alıb basdılar kolxoza.

“İşləyirlər həvəslə kolxozda”.

Adamların kolxozda həvəslə işləməkləri də yalandır. “Əməkgününə”, bir qarın çörəyə işləyən adam sevinirsə, deməli, dəli olub.

“Mollalar söndülər bütün-bütünə,

Onda dönmüşdülər çoban itinə.”

Heç bilmirəm mollaların “çoban itinə dönməyinə” nə deyəsən…

“Əridi yağla bəslənən qarını”

Yəqin mollaları qarnı əriyib…

Əliağa Vahidə Allahşükürün qarnını görmək qismət oldu?

“Bir təpik gördü zalımın karını.”

Başa düşmək çəitndir – “zalım” deyəndə Vahid mollaları nəzərdə tutur, ya bolşeviklərdən qabaq var-dövlət sahibi olmuş adamları, məsələn, Hacı Zeynalabdin Tağıyevi. Yəqin Tağıyevi və onun kimilərini.

“Bəzən az-maz görünsə də arabir,

Müztərib halda qorxusundan əsir.

Bizi gördükdə quyruğun bulayır,

Qurd kimi şöngəyib, dumb ulayır.”

İndi bildiniz İlham Əliyev quyruq bulatdırmağı kimdən öyrənib? Bolşeviklərdən!

Görək bolşevik şair Əliağa Vahid daha nə yazır.

“İndi bir dərbədər uşaq yoxdur,

Onların zəhmətin çəkən çoxdur.”

Necə yoxdur, a kişi? Bəs on minlərlə güllələnmiş, sürgünə göndərilmiş insanların uşaqları? Onlar dərbədər deyildimi?

“Bu təfaxir sənə kifayətdir,

Millətin istəyincə rahətdir.”

Yalançının lap…

Öldün, əfsuslar ki, bihörmət,

Vermədi, varlılar sənə qiymət.

Sabirə nə qiymət? Sabir satılmalıydı? Ramiz Rövşən olub mənzil almalıydı? Prezident təqaüdü? Xanəndələrdən Əliağa Vahid kimi qırmızı onluqlar yığmalıydı?

Sabirin vaxtında onlarla qəzet və jurnal çıxırdı. Və kitabı sağlığında çıxmasa da, şeirləri geniş çap olunub yayılırdı. İndi hanı o qəzetlər və jurnallar? Hanı Mirzə Cəlil?

“Gər olaydın Sovet zamanında.”

Sovet zamanında Sabir “gər olsaydı”, səsi Kürdəxanıdan gələrdi və ya heç səsi çıxmazdı..

Necə şairlər indi xoş güzəran

Keçirirlər günəş kimi xəndan.”

Quyruq bulayırlar? Xoş güzəran – bu, yal yeməkdir?

Vahidin məğrur insan olmağı barədə mif necə yaranıb?  Həm rejimlə, həm də lotu-potu ilə çaşqa-lojkalıq eləyib yüzlərlə həm məzmunca, həm dil tələbləri baxımından pozğun mətnlər yazaraq millətin  xeyli hissəsinin zövqünü və mənəviyyatını nəsil-nəsil korlayan adama mığrur deyiriksə, bizim əxlaq barədə təsəvvürlərimiz yanlışdır…

Mirzə ƏLİL

19. 07. 2024, Samara

GƏDƏBİYYAT. SÖZÜN ÇÜRÜYNÜ ÇIXARMAQLA ÇÖRƏK VƏ ŞÖHRƏT QAZANMIŞ ŞAİR MƏMMƏD ARAZ -X

Июл19

«NECƏ YAŞADIMSA…»

1991-ci ilin aprelində Məmməd Araz, yəqin ki, qıtlıqdan əsəbiləşib xalqı yaxın ölümü ilə qorxudur.

Heç nə qalmayacaq, bilirəm, heç nə;

Nə şöhrət çələngi, nə şöhrət tacı.

Şair əlbəttə, bəlkə acığından təvazökarlıq edir. Necə heç nə qalmayacaq? Bəs kürəkən Aqil Abbas?

Sonra ritorik sual:

“Nə əkdi, nə dərdi şair əllərim?”

Yəqin şairin əli də adi əl deyil, xüsusi əldir, xüsusən Azərbaycan xalq şairinin. Hələ sovet tarixindən bildiyimiz kimi, şairin əli əkmir və biçmir, elə rəhbərliyin qarşısında uzanıqlı və açıq vəziyyətdə olur: “Ver!”

Gözləri yumulu getməyim haqdı:

Bəlkə gördüyümə şahid əllərim

Oyub gözlərimi oyadacaqdı.

Soruşmaq ayıb olmasın: ölənlərdən gözü açıq gedən olur?

Gözləri açıq olsaymış – diqqət! – “şahid əlləri gözlərini oyub oyadacaqmış”!

Belə müsibət olarmı?

Necə qan ağlamasın daş bü gün…

“Səhərlə göz açdım, axşamla batdım».

A kişi, ilkaxşamdan hara yatırsan? Bəs ərlik vəzifəsinin icrası?

“Şax durdura qəhrəman heykəli kimi…”

Axşam yatandan sonra şax durdu? Bu necə olur? Bəlkə şair “şax durdu” demək istəyərək ayrı şeyə  işarə edir?

Vallah, çaşıb qalmışam!

 “Dünyaya gözləri yumulu baxdım,

Dünyanı görmədim görməli kimi.”

Burası azərbaycanca deyil, yoxsa ən azı yarısını başa düşərdim. Bu iki misra ayrı dildə yazılıb.

“Sinəmdə od tutdu söz yığın-yığın..»

Bu qədər cəfəngiyatı sinəyə yığanda bilmirdinmi yanğın baş verər?

“Əllərim dil gəzdi bu lallıq üçün.”

Quql bu misranı ingiliscəyə belə çevirdi: «My hands and tongue wandered for this stupidity.» Yəni əllərim və dilim bu sarsaqlıq üçün dolaşırdı”.

“Dünya ocağında bişən nemətin

Tüstüsü mənimdir, hisi mənimdir.”

Yəni kurortlarda Məmməd Arazı tör-töküntü ilə yemləyiblər? İnanmalı deyil…

“Gizlədib gözümdə günahlarımı

Göz yuman olmadım göz yumanlara.”

Nəyə “göz yumanlara”? Göz yuman olmayıb? Bəs neyləyib? Güllə atıb? Piketə çıxıb? Brejnevə məktub yazıb?

“Necə yaşadımsa, elə də ölləm:

Gözləri yumulu, əlləri açıq…”

Gözləri yumulu yaşadığını deyə bilmirəm, bəlkə özünü korдuğa qoyub əlavə pensiya alıqmış? Ancaq əlləri açıq yaşadığını doğru deyir. Bu açıq əllərə çox çox şeylər qoyublar: mükafatlar, ordenlər, kürəkən üçün əbədi deputat mandatı və s.

Rus deyərdi: “Чтобы я так жил…» Yəni kaş mən də belə yaşayaydım…

05.06. 2024, Samara