Архивы

GÜLMƏLİ ŞEİRLƏR: ƏHMƏD CAVAD. «SƏSLİ QIZ» II

Апр28

əhməd cavad səsli qız

ƏVVƏLİ BURDA: https://xeyrulla.com/2024/04/27/gulmeli-seirler-ehmed-cavad-sesli-qiz-i/

Altı aydan çox sürən
Qanlı bir mühasirə,
Tutulmuşdu çox acı
Basqına birdən-birə!

Şagird bunu necə başa düşməlidir? Başa düşməyəndə müəllim necə izah etməlidir? Belə çıxır ki, mühasirə “acı basqına” tutulub?  Və “altı aydan çox sürən”lə “birdən-birə” necə uyuşur?

Yüz minlərlə atılan
Can yağısı oxları,
Dişlərilə çeynəyib
Sərilmişdi çoxları.
Təsəvvür edirsiniz? Gülləni ağzı ilə tutan qoçaqlar haqqında lətifələr eşitmişdim, ancaq “oxları dişləri ilə çeynəyib sərilənlərin” olduğunu bilmirdim.

Yurdunu verməyənlər
Doğranmışdı xınchaxınc.
Tökülmüşdü yerlərə
Dağ kimi qalxan, qılınc!

“Xınchaxınc” sözünü eşidən var? “Xıncım-xıncım” bilirik, ancaq “xınchaxınc” ı yox. Bu yöndəmsiz sözü Əhməd Cavad ona görə uydurur ki, sonrakı beytdə “qılınc” sözünə qafiyə olsun. “Tökülmüşdü yerlərə” – bu, azərbaycancadır? Biz “yerə tökülmüşdü” deyirik. Döyüş meydanını təsəvvür edin – qılınc, qalxan səpələnər, ancaq qalaqlanıb dağ olmaz, əlbəttə, əgər onları böyük bir ərazidən yığmasan…

İncilərin sayı-hesabı yoxdur.

Hər şeydən xəbərsizkən
Yandırıldı çox canlar.

Canlar nədən xəbərsiz idilər? Yandırıldılar ya “xınchaxınc” oldular?

Qalmadı ağızlarda
Yaşamağın heç dadı.
Bir çox yazıq quşların
Qoparıldı qanadı.

Burda xeyli güldüm.Quşların qanadlarının qoparılmağı, əlbəttə, heç yaxşı iş deyil, ancaq gözünün qabağına gətirirsən ki, düşmənin bir alayı ancaq quşların qanadlarını qoparmaqla, yəni ütməklə məşğul olur, özünü saxlaya bilmirsən.

Yazıq quşlar… Yazıq Azərbaycan uşaqları. Belə təhsil almaq elə qanadı qoparılmaq kimi bir şeydir.

Əsgərsiz komandanlar
Qırıb atdı yayını,
Fələk döndərdi zəhrə
Bu ölkənin payını.

Başa düşdünüz? Əsgərlər düşmən oxlarını çeynəyib səriliblər, komandanlar əsgərsiz qalıb öz yaylarını qırıblar.  Fələk də bu ölkənin payını “zəhrə” döndərib…

Gülmək zatən yox idi.
Ağlamaq oldu yasaq…

Yəni deyir ki, onsuz da gülən yox idi, ağlamağı da qadağan edlədilər… İlham Əliyev bunu oxusa, millətə ağlamağı qadağan edər. Yaxşı ki, azərbaycanca oxuya bilmir…


Ertəsi gün çox erkən
Yuyuldu qaldırımlar.
Şallaqla güldürüldü,
Hıçqırıqla bir diyar.

Necə istəyirsiniz, elə də başa düşün. Mən üfqi də oxuyuram, şaquli də oxuyuram, bir şey başa düşmürəm…
Döndü, oldu qəhqəhə
Qan qusan hıçqırıqlar.

Qanı hıçqırıq qusur?

Qaranlığın qalmadı
Dodaqlarında qanı.

Qaranlığın dodaqları var imiş. Dodaqlarda da qan.


— Dünən buludların da
Çox dönük rəngi vardı! —
Bir az sonra onlar da
Əkildilər, getdilər.
Rəngin dönüklüyü necə olur? Ancaq buludların “əkilib getməyi” gülməlidir, bunu gərək etiraf edəsən…

Sonrakı misradan məlum olur ki, buludların hamısı əkilib getməyib. “Yerdə qalanı” da var.

Yerdə qalan buludlar
Matəmi tərk etdilər.
Sonra şair deyir ki, günəş çıxanda çiçəklər mahnı oxuyur.

Bu qıldıqsız günəşin
Sehr var baxışında.

“Qıldıqsız”ı başa düşmədim, ayıb sözə oxşayır… Lənət şeytana…

Çoxlu canların yandığı, əsgərlərin oxları çeynəyib sərildiyindən cəmi bir gün keçsə də:

 Doğrudan çıxdı yasdan.
Düşmən şalım gəlişi
Qanuni bayram oldu.
Bir çox dərdli ürəklər,
Qanlı sevinclə doldu.

“Qanlı sevinc”…

Şair keçir fəlsəfəyə, azərbaycanlı yeməsin, içməsin, ancaq qoyasan filosofluq eləyə.

Qəribə şeydir insan:
Al əlindən canını,
İstəyirsən ovucla
Hortlat axan qanını.
“Hortlat”! Qulaqlara qurğuşun…

Qoparıb əz qəlbini
Əylən çırpınmasilə,
Sürükləyib yerlərdə
Beyninin bağasilə…

Beyninin bağasi”  bilmirəm nədir, bəlkə osmanlıcadır. Şair insanın başına gətirilə bilənləri sadalayıb deyir:

Sonra çəkil, uzaqdan
Məğrur baxışla bir bax!
Görəcəksən ölənlər
Baldırında bağırsaq:
Sənin qanlı əlində
Bitməz qüvvət var deyə,
Hazırdır bağışlayıb
Dadsız-dadsız gülməyə.

Bunu elə bil Tərtər generallarına deyib, yəni generallar işgəncə verəndən sonra “məğrur baxışla” baxıb görəcəklər ki, bağırsaqları baldırlarına dolanmış qurbanlar generalları bağışlayıb “dadlı-dadsız gülmyə” hazırdırlar…

Etiraf etmək lazımdır ki, burda həqiqət var…

Ancaq “Səsli qız” — ədəbiyyat deyil, müsibətdir, fəlakətdir. Mən Əhməd Cavadın böyük insan, cəsur, fədakar vətənpərvər şəxs olduğuna bir saniyəliyə də olsa şübhə eləmirəm. Ancaq şair vətənpərvərliyin ya cəsurluğun bir xassəsi deyil, tanrı vergisidir. Əhməd Cavadın bu mətni öz müəllifini ancaq hörmətdən sala bilər. Azərbaycan ədəbi dilinin belə mətnlərlə tədrisi və təbliği dolaşıq nitqli, dolaşıq düşüncəli, dolaşıq yazılı on minlərlə, yüz minlərlə gənc deməkdir, perspektivdə isə kəmsavad millət deməkdir. Sosial şəbəkəlrdə yazılan minlərlə, on minlərlə postu, şərhi nəzərdən keçirin — ən azı Avropanın, Asiyanın mədəni millətləri arasında yazı savadı baxımından ən geridə olduğumuzu görərsiniz…

28. 04. 2024, Samara

GÜLMƏLİ ŞEİRLƏR: ƏHMƏD CAVAD. “SƏSLİ QIZ”. I

Апр27

əhməd cavad səsli qız

Keşməkeşli və faciəvi ömür yaşamış Əhməd Cavada bir insan, şəxsiyyət kimi hörmətim böyükdür. Ancaq onun şeirlərinə tənqidi yanaşıram və hətta himnin sözlərinə ciddi iradım var və bu barədə yazmışam. SSRİ-də peşəkar kukla teatrının banisi, böyük rejissor və pedaqoq Sergey Obraztsovun bir məqaləsi var idi: “Ehtiyatlı olun – estetikadır! Ehtiyatlı olun – uşaqlardır!” Uşaqları pis ədəbiyyat, yəni antiaədəbiyyat, antiesttika ilə korlamaq azyaşlılara qarşı törədilmiş cinayət kimidir.

11-ci sinin üçün nəzərdə tutulmuş “Səsli qız” şeirini oxuduqca fikirləşirəm ki, belə mətnlərin yeniyetmələrə vurduğu ziyanı sonradan aradan qaldırmaq mümkün olmayacaq. Onların da fikirləri və fikirlərinin yazılı ifadəsi həmişə dolaşıq olacaq, əsl ədəbiyyatı qüsurlu ə ya tamamilə keyfiyətsiz mətnlərdən ayıra bilməyəcəklər.

Əhməd Cavadın şeirinə baxaq.

 Bülbülün səsi kimi
Qaynayır incə səsin.

Bülbülün səsi qaynayır? İncəliklə qaynamaq bir araya sığan şeylərdir?

Sanki ömrüm uzanır
Uzandıqca nəfəsin.

Bu beyti yaxşı yadda saxlayın: səs şairin ömrünü uzadır. Görün sonra nə deyəcək.

Acımazsan könlümə,
Zildən enərsən bəmə.
Qız, yazığam bu dildə
Dərdimi şərh eyləmə!

Belə çıxır ki, səs şairə əzab verir, yəni bir misra əvvəl dediyinin əksi!

Qız, qurbanmı istərsən
İnlətdiyin bu səsə?

Bayaq səs bülbül səsi kimi qaynayırdı. İndi inildəyir. Həm də müəllif ciddi dil qüsuruna yol verir: “səsi inlətmək” cəfəng ifadədir, çünki inilti özü səsdir.

Min dəfə ölsün canım
Söyləməsin bir kəsə.

Nəyi söyləməsin?

Hər nəfəsin bir ayə,
Vəhyi-müqəddəs kimi!

Bayaq səs inilti idi, indi Quran ayəsi oldu.

 Dünyada nemətmi var
Bu səndəki səs kimi?
Heç birinin lütfündən
Tapılmaz ki, bir payı.

“Heç birinin”  — nəyə aiddir? Gərək nemətlər sadalanaydı, onda “heç biri” yerində olardı. “Tapılmaz ki, bir payı” – bu, misra həm mənasızlığı ilə, həm də anlaşılmaz qrammatikası ilə cəfəngiyatdır. “Lütfdən payı tapılmaz”?

Qız, bu küskün könlümü
Bircə sənsən güldürən.

Bayaqdan inildədirdi, indi güldürür! Allahu əkbər!

Səsindəki qəhqəhə —
Doğrudan cəlb edərmiş
Sufini eşqilahə!

İnilti oldu qəhqəhə. Və qəhqəhə sufiini cəlb edir. “Eşqilahə”ni başa düşmədim.

Səsindəki sirri mən
Gedib sordum dərvişə.

Bəlkə “dərvişdən soruşdum”? Yönlük ya çıxışlıq?  Müəllim bunu kimdən soruşmalıdır? Dərvişdən? Təhsil nazirindən? Paşaholdinqdən?

Məlum olur ki, dərviş şairdən də qabaq o səsə aşiq imiş!

Görək dərviş nə deyir:

Dedi: “Haqqın cilvəsi
Görünür gahi-gahi!”

Gahi-gahi… Haqqın cilvəsi…

Hər qövmin imanı var
Bir səsli peyğəmbərə!

“Bir səsli peyğəmbər” kimdir ya nədir?

Çoxdandır anlaşılmış
Bu sirr Fərat boyunda.
Axtarırmış o sirri
Kür-Arazın suyunda.
Bir şey başa düşürsünüz?  O sirr nədirsə, “Fərat boyunda anlaşılıb”. Ancaq “Kür-Arazın suyunda” o sirri kim axtarırmış? Subyekt yoxdur!

Hər dinin əsli nədir? —
Qaibdən gələn bir səs!
Biçarə insanlığın
Dərdini bilən bir səs!

Burda şair “din xalqn tiryəkidir” deyən Karl Marksı təkzib edir. Dn tiryək yox, “qaibdən gələn səs”dir. Həm də “biçarə insanlığın dərdini bilən səs”.

Fikirləşirəm ki, ədəbiyyat müəllimi bunu necə izah edəcək. Təsəvvür edin kəndin ədəbiyyat müəllimini. Kişidirsə, heyvanı naxıra ötürüb, üzünə su çəkib, boynuna rezinli qalstuk taxıb, özünü çatdırırb məktəbə.. Qadındırsa, toyuq-cücənin dənini-suyunu verib, üstünə dezodarant sıçradıb, YAP-ın biletinin çantasında olmağını yoxlayıb, özünü çatdırıb dərsə. Jurnala baxıb soruşur: «Harda qalmışdıq? Cavad Əhməddə? Əhməd Cavadda?» “Biçarə insanlığın…” «Uşaqlar, milli öndərimizdən qabaq millətimiz biçarə olub, Əhməd bunu deyir… Cavad Əhməd… Dişini ağartma, tərbiyəsiz…”

Bir çox gözəl qızların
Büllur kimi səsləri
Azmı xilas eyləmiş
Ölümdən bikəsləri?.

Vallah, məni qınayan çox olacaq, qoy qınasınlar, deyəcəyəm: mənə elə gəlir ki, Əhməd Cavad vuran olub və niyə olmayaydı ki. Şair gərək vuran ola. Ancaq bəzən şair o qədər vurur ki, sintaksis nədir, hətta morfologiyanı da unudur və hətta hansı dildə yazdığı da yadından çıxır.

“Ölümdən bikəslər” nədir? Bəlkə bunun izahı üçün respublika müsabiqəsi elan edilə?

Bəlkə «bikəslər» «kimsəsizlər» deməkdir?  Yəni «büllur kimi səslər» «kimsəzizləri çox xilas eyləmiş». Hə? 

Hansı xalq düşməni bu cəfəng mətni dərsliyə salıb? 

Və belə dolaşıq şeyləri şagirdlərin benuinə dürtməkdənsə onlara, məsələn, yapon dilini öyrətmək düzgün olmazdımı? Bəlkə sonra bir şey icad edərdilər. Avtomobil demirəm, heç olmasa, uşaq arabası….

 Banzay!

27. 04. 2024, Samara

davamı var

ANQLO-SAKSON EPIK POEMASI “BEOVULF”UN AZƏRBAYCAN DILINƏ TƏRCÜMƏ MƏTNININ LINQVO-POETIK ÖZƏLLIKLƏRI

Апр26

https://cyberleninka.ru/article/n/anqlo-sakson-epik-poemasi-beovulf-un-az-rbaycan-dilin-t-rc-m-m-tninin-linqvo-poetik-z-llikl-ri

Məlumdur ki, “Beovulf” qədim ingilis dilində alliterativ şeir formasında yazıldığından müasir ingilis oxucularının əksəriyyəti poemanı orijinalda oxumaqda çətinlik çəkir. Belə ki, “Beovulf”un orijinalı yalnız mütəxəssislər tərəfindən oxuna və başa düşülə bilir. Ona görə də əsər həm ingilis, həm də dünya tədqiqatçıları tərəfindən daim araşdırılmış, müasir dövrümüzdə də araşdırılmağa davam edir. Əsər dünyanın bir çox dillərinə tərcümə edilmiş və araşdırılmışdır. Azərbaycanda da əsərin tədqiqi istiqamətində xeyli işlər görülmüş, ingilis ədəbiyyatının bu qədim nümunəsinin qəhrəmanlıq dastanlarımız olan “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Koroğlu” ilə paralelləri araşdırılmış, əsər ədəbi və dilçilik baxımından təhlil edilmişdir. “Beovulf” poeması 2018-ci ildə görkəmli ziyalı, şair və tərcüməçi Xeyrulla Xəyal tərəfindən dilimizə tərcümə edilərək 2021-ci ildə “Elm və təhsil” nəşriyyatında çap olunmuşdur. 144 səhifədən ibarət olan kitabın redaktoru, eləcə də ön söz müəllifi də professor Həbib Zərbəliyevdir. Xeyrulla Xəyal tərəfindən edilmiş tərcümə “Beovulf”un dilimizə ilk tərcüməsidir. “Beovulf”u dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə edənlər, həmçinin mütəxəssislər tərcümə zamanı bu unikal əsərin poetik xüsusiyyətlərinin adekvat verilməsinin çox böyük və ciddi çətinliklər yaratdığını təkrar-təkrar qeyd etmişlər. “Beovulf”u dilimizə çevirmək istəyən tərcüməçinin qarşılaşdığı əsas çətinlik, ilk növbədə, misraların sayını saxlamağa imkan verə bilən düzgün vəznin seçilməsidir. “Beovulf”un Azərbaycan dilinə ilk və tək tərcüməsi olan Xeyrulla Xəyalın tərcüməsini uğurlu hesab etmək olar. Tərcüməçi qədim ingiis dilinin mürəkkəbliyi və çətin alleterativ poetik mətni üzərində mümkün qədər ustalıqla işləmiş, söz və ifadələrin dilimizdəki ən uyğun qarşılıqlarını tapa bilmişdir.

ELMİ ƏSƏRİN TAM MƏTNİ BURDA:

https://cyberleninka.ru/article/n/anqlo-sakson-epik-poemasi-beovulf-un-az-rbaycan-dilin-t-rc-m-m-tninin-linqvo-poetik-z-llikl-ri/viewer

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «ŞƏHİDLƏR»

Апр16

Sovet vaxtında da yumor var idi. Əlli ya da altmış il bundan qabaq “Azərbaycan gəncləri” qəzetində uğurlu sayıla biləcək bir zarafat oxumuşdum: “Anasına məktub yazmağa şairin vaxtı yox idi, çünki, o, ana haqqında poema yazırdı”.

Şəhidlərə həsr olunan kitabları, filmləri görəndə bu zarafat yadıma düşür və eyni zamanda acı ironiyaya çevrilir. Özləri, övladları, yaxınları müharibədən yayınanlar, fəhlə-kəndli balalırını, kimsəsizləri qabağa verənlər intensiv şəkildə şəhidlərin xatirəsini istismar edir, çörək pulu qazanırlar. Belə adamları “ölüsoyan” ( ingiliscə: “marauder”) adlandırmaq doğru olmazmı? Viktor Hüqonun “Səfillər” romanında maradörlərin yaxşı təsviri var. Qaranlıq düşəndə döyüş dayandırılır, rəqiblər səhər açılanacan öz mövqelərinə çəkilirlər. Döyüş meydanına maradörlər çıxır və başlayırlar götürülüməmiş əsgər zə zabit meyitlərini soymağa…

11-ci sinfin Ədəbiyyat dərsliyində Bəxtiyar Vahabzadənin “Şəhidlər” şeirini oxuyanda müəllifi, yəni xalq şairi, professor və akademik titulları daşımış Bəxtiyar Vahabzadəni maradör kimi rəsəvvür etdim…

“Qatil gülləsinə qurban gedirkən,
Gözünü sabaha dikdi Şəhidlər”.

Bu blirsiniz nəyə oxşayır? Rusiyanın keçmiş müdafiə naziri Qraçov 1-ci Çeçen müharibəsində minlərlə rus əsgər və zabiti Qroznıda qıırılanda demişdi ki, “rus əsgəri dodaqlarında təbəssüm ölür”.

Vahabzadənin sağlığına deyirəm: A kişi, vicdanın olsun, sabah nədir, güllə qabağına gedən sabah hayındaydı?

Dalı lap ayıbdır:
“Üçrəngli bayrağı öz qanlarıyla,
Vətən torpağına çəkdi Şəhidlər…”

Yəni akademik-deputat şair demək istəyir ki, şəhid qanıyla torpağa Azərbaycan bayrağının şəklini çəkib. Yalançının lap…Qanla üçrəngli bayrağı necə çəkmək olar? Qanla keçmiş sovet bayrağını, indiki Çin bayrağını çəkmək olar, üçrəngli bayrağı yox…

Bəxtiyar Vahabzadə şəhidləri lağa qoyub?

“Həqiqət uğrunda ölümləriylə,
Ölümü kamına çəkdi Şəhidlər…”

 Akademik şairin bu beytindən bir şey başa düşdünüz? Ölümü necə kama çəkmək olar? “Kam almaq”, “kama yetmək” – bunu bilirik. “Ölümü kamına çəkmək” nə deməkdir və ya hansı dildədir?

“O şənbə gecəsi, o qətl günü…”

Aha, deyəsən, şeir yanvar  qırğınının qurbanlarına yazılıb. Maraqlıdır, Meydan tribuynasında nitqlər deyib xalqı “rus imperializmi” ilə mübarizəyə çağıran cənab Vahabzadə niyə rus tanklarının qabağına özü çıxmadı? Niyə 20 yanvarda qırılınlanrın içində Meydan liderlərindən, natiqlərindən bir nəfər də olmadı?

Dalına baxın. Heyrət, ey…söz! 

“O şənbə gecəsi, o qətl günü,-
Mümkünə döndərdik çox namümkünü…”

“O gecə döndərdik…” Vahabzadə birinci şəxsin cəmi ilə özünü qatır qırılanlara. Bu, heç. Sözə baxın: “namümkün”. Belə söz eşitmisiniz? Bir köpəkoğlu bu sözü Azərbaycanın harasındasa eşidib? Yox, eşitməyib, belə söz yoxdur. Nakişi var, namümkün yoxdur. “Qeyri-mümkün” var, “namümkünü” Vahabzadə qondarıb ki, “mülkünü” sözünə qafiyə olsun. Xalqı tanklar gülləbaran edib, bu lotu da gücənib qafiyə qondarır ki, bazara çıxarmalı şeir təşkil eləsin…

“Tarixi yaşadıb diləyimizdə…”

Diləkdə yaşayan tarix necə olur? Görən, bilən var?

Yuxarıda deyir ki, “qorxu mülkünü dağıdıb tökdü şəhidlər”. Ürəyi soyumur, sonrakı bənddə deyir “Cəsarət mülkünü tikdilər”…
Cəsarət mülkünü tikdilər… Bu eybəcər misra daş dövründə yox, iyriminci əsrin sonunda Bakıda yazılıb…

Cəsarət mülkünü görən var? Olubsa da, onu çoxdan polis dəyənəyi dağıdıb…

 “Şəhidlər” həmişə böyük hərflə yazılır, Vahabzadə fəhə-kəndli balaları üçün böyük hərfi əsirgəmir…

 “Onlar susdurulan haqqı dindirər,
Qaraca torpağı qiymətləndirər”.

Haqqı dindirmək olmaz, haqqı susdurulan, tapdanan insanı dilə gətirmək olar, hərçənd Azərbaycanda bu, çətin işdir. Bu da heç. İkinci misraya baxın.

“Qaraca torpağı qiymətləndirər…”

Yəni şəhidlər torpağı qiymətləndirər… Yəqin 20 yanvardan sonra Bakıda torpağın sotunun qiyməti on dəfə qalxıb. Hə? Bunu acığımdan deyirəm. Çünki bu lotu Vahabzadə abır-həya bilmir, misranı doldurmaq üçün “qara” əvəzinə” “qaraca” yazır!

İndi deyin: bir köpəkoğlunun ağzından indiyəcən “qaraca torpaq” ifadəsi çıxıb? Torpaq qara olur, qaraca olmur. Qaraca — qız olar, inanmayan Süleyman Sani Axundovu oxusun…

“Donan vicdanları qeyrətləndirər…”

Vicdan donur?

Vicdan və qeyrət insana aid əxlaqi keyfiyyətlərdir, mənaca yaxın məfhumlardır.  Bu, elə “vicdan vicdanlanır” ya “qeyrət qeyrətlənir” kimi bir şeydir…

Bu savadda adama akademik adı verən ölkə dağılsın!

“Quzu cildindəki o qoca qurdun,
Doğru, düz cildini çəkdi Şəhidlər…”
Bir şey başa düşdünüz?  Deyək ki, qoca qurd “rus imperiyası”dır, hərçənd rus dövlətini ayıya bənzədirlər. “Qurdun doğru, düz cildini çəkdi Şəhidlər”.

Cildi hara və necə çəkdilər? Bunun tərcüməsi var?

Şeirdə çoxlu fəlsəfə var, gəl apar, ay kasıb!

“Millət, millət olur xeyri, şəriylə…”

Yəni manıslı toylar, allahşükürlü yaslar bizi millət eləyir? Manıslı toyların, sünnətlərin, allahşükürlü yasların sayı-hesab yoxdur. Bəs niyə millət olmuruq? Niyə bəs biz İlham Əlievin çomağından it kimi qorxuruq?

“Torpağın bağrına cəsədləriylə,
Azadlıq tumunu əkdi Şəhidlər…”

Başa düşdünüz? Yəni hər şəhid cəsədi azadlıq toxumudur, bunu akademik xalq şairi, millət vəkili, Bəxtiyar Vahabzadə deyir…

Bu, həmin Bəxtiyardır ki, rus tankları Bakıda fəhlə-kəndli balalarını gülləbaran eləməmidən beş-on il qabaq kommunist rus imperiyasının banisi, 1920-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyətini məhv etmiş  Leninə poema yazmış və Heydər Əliyevin dəstəyi ilə SSRİ Dövlət mükafatı alıb debil oğullarının kefinə xərc eləmişdi. Vahabzadənin oğullarının, ən azı birinin, deyəsən adı İsfəndiyardır, debilliyinə şübhəniz varsa, YouTube-da çıxışlarına qulaq asın…

Bəxtiyar Vahabzadə ömrü boyu lotu və manipulyator olub, onun bütün  yaşayış tərzi, yazısı, nitqi – poza idi. 20 yanvar qırğınında bu lotunun 65 yaşı olub, yəni o vaxt həm ata, həm baba idi. Ancaq arasında uşaqlar da olan şəhidlər üçün bir damla yaş axıtmır. Kütləvi ölümlərdə fayda görür, çünki şeiri bazar üçün yazır. Azərbaycan, məktəbi daxil olmaqla, böyük bir bazardır…

Bu şeiri 11-ci sinif uşaqlarına tədris edən müəllim haqqında nə deyəsən? Ədəbiyyat müəllimlərinin əksəriyəti savadsızdır. Notarius sənədinə, polis protokoluna şeir adı qoyub dərsliyə sal – rəhim və rəhman öndərin adıyla uşaqların başına yeridəcəklər. Bu, fəlakətdir. Ən azı üç nəfər, beş nəfər adam olmalıdır ki, Azərbaycan mənəviyyatını leninçi, şaumyançı Səməd Vurğunun, leninçi, əliyevçi Bəxtiyar Vahabzadənin əsarətindən qurtarsın.

Özümüzün yaxşı şairlərimiz yoxdur? Onda dərsliklərə yunanları, latınları, fransızları, ingilisləri, italyanları salın. İyirmi il, otuz il keçər, bizdə də əsl şeirin nə olduğu başa düşülər və əsl poeziya yaranar.

Mən Tsarskoye Selo litseyində Puşkinin yaşadığı kiçik otaqda olmuşam. Rəflərdəki iyirmi ya otuz kitabın hamısı Avropa dillərindədir. Yunanı, latını, fransızı iliyinə keçənəcən öyrənən Puşkin sonra rus poeziyasının qızıl nümunələrini yaratdı…

 X.X.

16. 04 2024, Samara

P.S. 1943-cü ildə, 2-ci dünya müharibəsinin qızğın vaxtı, Bəxtiyar Vahabzadənin 18 yaşı olub, yaşıdlarından fərqli olaraq cəbhəyə getməyib.

Səhv etmirəmsə, iki oğlu var, onların heç biri nə Meydanda olub, nə də Qarabağ döyüşlərində. Belə adamın ümumiyyətlə şəhid mövzusuna hətta yaxın getməyə haqqı vardımı?

X.X.

GƏDƏBİYYAT: MƏMMƏD ARAZ. «ƏSGƏR MƏKTUBU»

Апр10

Aqil abbas 2

9-cu sinfin ədəbiyyat dərsliyinə Məmməd Arazın “Əsgər məktubu” adlı şeiri salınıb.

Şeirin təhlilindən əvvəl gəlin təsəvvür edək ki, Azərbaycan ordusunun əsgəri doğrudan da Məmməd Arazı tanıyıb və hətta ona məktub da yazıb. İndi gəlin bu məktubu oxuyaq.

“Hörmətli Məmməd Araz yoldaş! Mənim sizə bir neçə sualım var. Niyə əsgərliyə, xüsusən cəbhə bölgəsinə, ancaq fəhlə-kəndli uşaqları gedirlər. Niyə nazirlərin, deputatların, icra başçılarının, prokurorların, xalq şairlərinin, xalq yazıçılarının uşaqlarıni biz cəbhə bölgəsində görmürük. Götürək elə sizin nəvələrinizi. Düzəltmisiniz polisə, rüşvətlə, fırıldaqla varlanırlar, üstəlik narazılığını bildirmək istəyən vətəndaşları salırlar dəyənəyin altına, şərləyib tutdururlar. Niyə sizin nəvəniz əsgər getməsin? Yazırdınız, ki, mamır olub vətənin qayasına yapışmaq arzulayırsınız. Ancaq sağlığınızda,  otuz ildir ki, kürəkəninizi  ..x parçası kimi yapıdırmısınız Azərbaycan parlamentinə, nə silinəndir, nə yuyulan. Vətəniniz Şahbuz deyil? Bəs niyə kəndinizdə yox, Fəxri xiyabanda basdırılmaq arzulayırsınız? Çünki Fəxri Xyabanda basdırılanın qəbri uşaqları, nəvələri, nəticələri üçün rentadır. Sizin qəbrinizdən nəticələriniz də, kötükcələriniz də faydalanacaqlar. Yoldaş Məmməd Araz! Əsgərlə işiniz olmasın. Əsgər sizi tanımır. Əsgər az-çox Əliağa Vahidi tanıyır və onun “Dumanlı dağların başında durdum” şeirini oxuyur. Şeir yazmağınız gələndə, yazın deputat kürəkəninizə, polis nəvələrinizə…”

İndi keçək şeirə.

Nədənsə inanmıram ki, Məmməd Araz  əsgər məktubu ala. Əsgərin, özü də həqiqi əsgərin, düşmənlə üzbəüz duran əsgərin vaxtı, həvəsi harda idi ki, Məmməd Araza məktub yaza? Yəni mərhum Məmməd Araz yalandan deyir ki,

“Əsgər məktubları alıram hərdən,
Məhəbbət, cəsarət, dəyanət dolu…”

O uydurma məktubda “Məhəbbət, cəsarət, dəyanət” necə ifadə olunub? Bəlkə əsgər yazıb ki, son damla qanına qədər peysər Aqil Abbasın, onun polis oğlanlarının vəzifələrini, mal-dövlətini qoruyacaq?

“Nəğməsiz darıxır əsgər tüfəngi”.

Ay bu şeiri dərsliyə salan qurumsaq! Tüfəng necə darıxar? Əsgər tüfənglə postda durur, səngərdə oturur. Posrda, səngərdə nəğmə oxuyub yerini düşmənə bildirəcək?

“Bir əsgər qəlbində qopan zümzümə
Bir Vətən daşını isidəcəkdir”.

 Zümsümə daşı necə isidər? Qoy mənə təhsil naziri cavab versin. Əmrullayedir, deyəsən. Yəqin ki, əsgər olub, nəğmə oxuyub. Bilər ki, zümzümə daşı qızdırır ya yox? Necə, nə dərəcədə qızır? Qayğanaq bişirmək olar?

 “İnamla, qeyrətlə qorunur Vətən.
Bunlarsız silahlar lal-kardır”, – deyir”.

Yetmiş bir illik ömrünün əlli ildən çoxunu peşəkar şədəbiyyatla məşğul olan adamım misrasına diqqət edin: “Bunlarsız silahlar lal-kardır”.

Yəni ”inamsız, qeyrətsiz” silahlar “lal-kardır”.

Silah necə “lal-kar” ola bilər? Deyək ki, atılmayan silaha güc-bəla ilə lal demək olar. Ancaq sialahın karlığı necə ola bilər?

Qeyrətsiz adamın silahı açılmır?

“Bir nəğmə əsgərin barmaqlarında
Tətiyə söykənən cəsarət olar”.

“Tətiyə söykənən cəsarət”? Bütün o tay-bu tay Azərbaycan xalqı bir yerə yığıla, hətta YAP-la Cəbhə birləşə, bunu izah edə bilən tapılmaz, çünki bunun izahı yoxdur, çünki, Məmməd Arazın bütün yazdıqları kimi bu da cəfəngiyyatdır.

«Əsgər məktubunda quş səksəkəsi,
Əsgər məktubunda qaya təmkini».

 Baxı, böyüklər və uşaqlar! Bu adamda ritm duyğusu, dil mədəniyyəti də olmayıb. “Əsgər məktubunda quş səksəkəsi”. Bu cəfəng misranın ikinci hissəsində dil topuq vurur: «quş səksəsəkəsi”. “Quş səksəkəsi” demək istəyən şagirdin ağzından ayıb ifadədə də çıxa bilər və sonra qan tökülər… “Qaya təmkini” ? Qayada nə təmkin? Qaya sabitlik rəmzi ola bilməz, qaya uçub-dağılan şeydir.

“Hər sətri keşikçi nidası kimi…”.

Başa düşdünüz? Mən – yox. Əsgər ambar qarovulçusudur? Oğru, yəni düşmən gələndə qışqırır? Deyək ki, qışqırır. Məktubun sətri niyə qışqırmalıdır? Məktubun sətri onda qışqırardı ki, əsgər orduda ona edilən zülmdən yazardı. Ancaq əsgər Məmməd Araz yoldaşa yazır ki, son damla qanına qədər onun xalq şairi adını, kürəkəninin deputat statusunu, nəvələrinn polisdə vəzifələrini və rüşvətlərini son damla qanına qədər qoruyacaq…

Əsgərlər bunu yazmazlar. Əsgər ümumiyyətlə Məmməd Araza məktub yazmazdı. Ancaq yüzlərlə, minlərlə fəhlə-kəndli balası belə cızmaqaraçı xalq şairlərinin,  kürəkənlərin, nəvələrin zəngin həyatı uğrunda qanını axıdıb, canıını qoyub.

Öləndən sonra da Məmmədarazlar Azərbaycan uşaqlarının qanını içməyə davan edir. Belə “şeirləri” 15-16 yaşlı sütül oğlan və qızların başına yerirmək, onların ruhunu həmişəlik zədələməkdir. Belə “standartlarla”  “estetik tərbiyə” alan yeniyetmə həmişəlik əsl ədəbiyyatdan əsl poeziyadan uzaq düşür.  Bu cızmaqaraya şeir deyən ədəbiyyat müəllimi ya heyvərədir, ya da kölədir, “ağa deyir sür dərəyə, sür dərəyə” prinsipi ilə yaşayır.

Belə məktublarla rəftar birvariantlıdır: üstündən xətt çəkib geri göndərmək. Yazanı ölübsə, o dünyaya göndərmək. Ya da deputat kürəkənin, polis nəvələrin üstünə…

X.X.

10. 04. 2024, Samara

QURBAN MƏMMƏDLI: «İSRAİLİN ÖLDÜRDÜYÜ KÖRPƏLƏRİN VƏ QADINLARIN HEÇ BİRİ GÜNAHSIZ DEYİL!»

Апр9

Mən yenə Dostoyevskinin öz müasirlərindən biri haqqında rəyini xatırlatmaq istətirəm. Dostoyevski həmin müasirini, konkret olaraq Vissarion Belinskini, bəlkə də qismən şəxsi inciklik zəminində, “…rus həyatının ən rəzil təzahürü» adlandımışdı. Mən Qurban Məmmədlini xarakterizə eləmək üçün bundan dəqiq və yığcam ifadə tappa bilmərəm: “Azərbaycan həyatının ən rəzil təzahürlərindən biri”.

Onun 8 aprel 2024-cü il tarixdəki efirinin yazısana 2-ci saatın 27-ci dəqiqəsindən baxın. Qurban Məmmədli İsrailin qırdığı fələstinlilər haqqında deyir: “Orda ölən qadınların və uşaqların heç biri günahsız deyil”.

Qurban Məmmədli iddia edir ki, fələstinlilər 5 iyun 1914-cü ildə 14 min türk əsgərinin “başını kəsiblər”.

Qurban Məmmədli cahil adamdır, birinci dünya müharibəsində artıq aviasiya iştirak edirdi. Nə baş kəsmək? 1914-cü ildə fələstinlilərin ordusu hardaydı? Üsyan 1914-cü ildə yox, 1916-cı ildə qaldırılııb, Məkkə şərifi Hüseynin çağırışı ilə. Üsyan, yəni ərəblərlə türklərin qarşıdurması, 1919-cu ilədək davam edib. Türklərin itkiləri barədə konkret rəqəmləri tapmaq mümkün deyil. Və Məkkədə, Mədinədə qalxan üsyanın indiki fələstinlilərə nə dəxli? Əgər millətlər öz əcdadlarının əməllərinə görə cəzalandırılmalıdırsa, niyə Məkkə, Mədinə bombalanmır?

“Orda ölən qadınların və uşaqların heç biri günahsız deyil. Bu bizim dinin fəlsəfəsidir!”- bu Qurban Məmmədlidən sitatdır.

Körpənin bombalaara, artileriya mərmiləriylə öldütürülməsinə bəraət qazandıran adamın dini varrmı? Bu insanın əxlaqı varmı?

Hansı sağlam fikirli, Qurbanın öz leksikaı ilə desək, insan südü əmmiş insan deyər ki, “Allah İsrailin əli ilə fələstinliləri cəzalandırır”? Tövratda deyilir ki, Allah insanı öz surətinə uyğun yaradıb. Qurban Məmmədli isə Allahını özünə baxıb yaradır. Onun Allahı özü kimi manipulyator, cahil, kinli, intriqaçıdır.  Və bu Allahla da rəzil həyatını yaşayır.

Qurban Məmmədli sağlam fikirli insan deyil! Fələstinn körpələri və qadınları haqqında dediyi sözlərdən sonra onun insan südü içdiyinə də şübhə yaranır.

Baxın verilişə. 2-ci saatın 27-ci dəqiqəsindən. Birdən kəsib atar.

 

X.X.

08. 04. 2024, Samara

P.S. Qurban Məmmədlinin insanlığa zidd heyvərə iddialarına indi bədbəxt anadan yorulmaz natiqə və Qurbanın aparıcı ortağına çevrilmiş Validə Əhmədova heç bir etiraz eləmədi. Validə xanım, Qurbanın dediyindən belə çımırmı ki, sizin döyülə-döyülə öldürülən hərbçi oğlunuz da günahsız olmayıb? Yoxsa Qurbandan aldığınız məvacib və hyət evinin xatirinə oğlunuzun da xatirəsini tapdalamağa hazırsıız və Qurbana lənneyk deməklə əslində tapdalayırsınız? İndi dövlətdən maliyyələşib şərə xidmət edənlərdən sizin fərqiniz nədir?

QURAN QƏRİBƏLİKLƏRİ. RƏQƏMLƏR, MANİPULYASİYALAR…

Мар20

Quran 1ci nəşr Paqanini

Quranın yaradılmadığına, onun məhz Allah tərəfindən nazil olduğuna ilahiyyatçılar 5 “sübut” göstərirlər

1. Quran bircə nüsxədə mövcuddur.

Bu “sübut”, hüquqda deyilən kimi, cılız və dəyərsizdir. Quranın nəyə görə bir nüsxədə olduğu məlumdur – onun bütün başqa nüsxələri Osmanın tapşırığı ilə vahid Kitab yaradılandan sonra məhv edilib.

2. Bütün dünyada milyonlarla insan Quranı əzbər bilir.

Milyonlarla insan Şekspirin əsərlərini əzbər bilir, ancaq bu, məsələn, “Hamletin” xristian allahı tərəfindən nazil olduğuna sübut deyil və ingilislər bunu iddia da eləmirlər.

3. Qeyri-adi dil ustalığı və stilistika.

Qurana mömin kimi yox, filoloq kimi yanaşan hər kəsə onun mətnlərinin heç də kamil olmadığını görər. Müxtəlif surələrdə fikirlər yarımçıq deyilir, cümlələr qırılır, bənzətmələrədə primitivliyə və kobudluğa rast gəlmək olur. Kiçik surələrin bədii dil səviyyəsi yüksəkdir, mətnlər böyüdükcə qüsurlu sayıla biləcək hissələr və hissəciklər çoxalır.

4. Öndeyimlik və elmi kəşflər.

Bu “sübutu” irəli sürənlər onu Quranda insan rüşeyminin inkişafı prosesinin təsviri ilə bərkitmək istəyirlər. Guya embrion  ilk dəfə 7-ci əsrdə, Quranda təsvir olunub. Hərçənd embrion barədə məlumatlar qədim Babildə, Assiriyada, Misirdə, Çində mövcud olub. Vikipediyada oxuyuruq: “ Orqanizmlərin embrional inkişafı barədə ilk təsəvvürlər Hippakrat və Aristotelin (e.ə. 4-cü əsr) adları ilə bağlıdır”.

Belə çıxır ki, embrion məsələsində, Babil, Misir, Çini qoyaq bir yana, yunanlar Quranı 1000 ildən çox qabaqlayıblar.

 5. Beşinci sübut Peyğəmbərin fövqəladə ləyaqətləridir. Onları sadalayandn sonra qala bilən şübhələri dağıtmaq üçün ilahiyyatçı belə bir sual qoyur: əgər Quranın müəllifi Məhəmməd özü idisə, niyə başqa peyğəmbərlərin adı dönə-çəkildiyi halda, öz adı cəmi dörd dəfə çəklilir?

Burda ilahiyyatçılar üçün xarakterik olan, ucuz, ancaq etibarlı instrument kimi işlədilən manipulyasiya ilə qarşılaşırıq.

Doğrudan da Məhəmməd adı Quranda dörd dəfə işlənilir. Ancaq Məhəmməd Quranda daha çox nəbi ya rəsul kimi xatırlanır. Bir ingilis dilli mənbəyə görə. “nəbi” sözü Quranda 75 dəfə işlənib.”Rəsul” sözünün neçə dəfə işləndiyi barədə məlumatı tapmadım, düşünürəm ki, 75-dən qat-qat çox olmalıdır. Quranın çox yerində “Allah” sözü ilə “rəsul” sözü qoşa işlənir, Allaha itaət tələbi eyni cümlədə rəsula da aid edilir. “Allah” sözü isə bir mənbəyə görə 2707 dəfə işlənib. Başqa bir mənbədə 2698 dəfədir.

Ümumiyyətlə, Quran araşdırmalarındakı rəqəmlərlə manipulyasiyalar xüsusə rus dilli mənbələrdə istənilən qədərdir. Bir mənbədə Quranda işlədilən sözlərin sayı 77934, o birinidə 77449 kimi göstərilir. Başqa mənbədə bu rəqəm yuvarlaqdır, 77000 mindir. Bu rəqəm guya  7 rəqəminə aid edilən sakrallığı Quran mətninə də verir. Bəzi islamçılar daha uzağa gedirlər. Yeddi rəqəminin ətrafında hərlənib-fırlanan biri deyir ki, Quran 7-ci əsrdə Məhəmməd tərəfindən Adəm övladlarına hədiyyə edilib.

Yeddinci əsrdə müsəlman üçün nə sakrallıq? 7-ci əsr – xristian tarixi deyilmi?

Quranın Allah tərəfindən nazizl olmağına, əsasən Məhəmməd tərəfindən yaradılıb ətrafındakı savadlı, bilikli insanlar tərəfindən indi bütün dünya müsəlmanlarının tanıdığı bildiyi hala salınmadığına heç bir sübut yoxdur. Meracın da, 20 ildən çox vaxt ərzində Cəbrayılın Məhəmmədə Quran ayələrini diktə etdiyinin də sübutu yoxdur. Mətnlə peşəkar işləmək vərdişləri olan hər kəs deyə bilər ki, məsələn, 2-ci surə müxtəlif vaxtlarda deyilmiş, müxtəlif mövzulara, sahələrə aid olan, vahid kontekst yaratmayan fraqmentlərdən yaradılmışdır. Surələrin xeyli hissəsi barədə bunu demək olar. Belə iri həcmli mətni yalnız eşitməklə yadda saxlayıb, əsrlər sonra yaranmış stenoqrafiyanı bilmədən, yazıya almaq mümkün deyildi. Niyə görə müxtəlif sahələrə aid olan mülahizələrin, təsəvvürlərin, biliklərin hamısının Məhəmmədə aid olduğuna inanmalıyıq? Bəzi rəvayətlərə görə, o, ətrafına 40 katib yığıb ki, onlar deyilənləri yazıya alıb saxlayıblar. Bu, beyin mərkəzini xatırladır və ağlabatandır. Surələrin birində menstruasiyaya aid fraqment var. Niyə görə peyğəmbər özü menstruasiya məsələsini tənzim etməliydi? Allahın Cəbrayıl vasitəsiylə Məhəmmədi menstruasiya sahəsində maarifləndirməyi də gülməlidir. Guya ərəblər bu işin nə olduğunu bilmirdilər?

Cəlil Məmmədquluzadənin hekayələrinin birində bir məşədi ya kərbəlayı arvadını çox istəsə də, hərdən ona acığı tutur və boşayır. Boşayır, sonra barışıb təzədən kəbin kəsdirir. Üçüncü dəfə boşayandan sonra ona məlum olur ki, daha arvadına təzədən kəbin kəsdirə bilməz, gərək arvad başqa bir kişiyə ərə gedə, sonra ondan boşana, sonra əvvəlki ərinə gedə…

Bu məşədi ya kərbalayı arvadını verir ondan asılı olan, fağır və başıaşağı kimi tanıdığı birinə ki, sonra boşatdırıb təzədən alsın…

Sonrası tragiqkomediyadır…

Qısa desəm, məşədi ya kərbalayı qalır başına döyə-döyə və ağlaya-ağlaya…

Bu hekayəni uşaqlıqda oxuyanda elə bilirdim ki, boşanma-evlənmə karuselini Mirzə Cəlil məzə üçün uydurub.Sonra bildim ki, bel bir prosedur İnək surəsində nəzərdə tutulub…

Bunun müəllifinin Allah olduğuna inanırsınzsa, siz Allaha inanmırsınız…

Yeri gəlmişkən, Quranın tam mətnini ilk dəfə müsəlmanlar yox, İtaliyada Paqanini çap edib. Əlbəttə, skripkaçı Nikkolo Paqanini yox, çapçı Paqanino Paqanini 1537-38-ci ildə….

X.X.

20 03. 2024, Samara

Şəkildə: ilk dəfə Paqanini tərəfindən nəşr edilmiş Quran

QURAN QƏRİBƏLİKLƏRİ. 4-CÜ SURƏ, 43(46)-CI AYƏ

Мар19

4 cü surə 43 ayə

4-cü surənin 43(46)-cı ayəsində möminlərə müraciətlə deyilir ki, sərxoş halda, nə danışdığınızı başa düşməyənə qədər namaz qılmayın (namaza yaxın durmayın).

Sonra deyilir ki, əgər ayaqyolundan gəlmisiniuzsə ya qadınla yaxın olmusunuzsa və su tapmırsınızsa, tayammum edin, yəni özünüzü qumla təmizləyin.

Bunu guya Allah namaz qılmağa hazırlaşan müsəlmana deyir. Yaxşı, sərxoşu başa düşdük. Deyək ki, bu ayə spirtli iççkiyə qəti qadağan qoyulandan sonra gəllib. Ayaqyolunu da başa düşmək olar – hər bir müsəlmanın başına gələ bilər, yəni namaz ərəfəsində qarınağrısı tutar. Ancaq namazına beş-on dəqiqə qalmış müsəlman hansı zərurətdən arvadla sevişməlidir? Özü də bilə-bilə ki, su yoxdur! Belə çıxır ki, Allah ehtirasları beyinlərini dağıdan ərəblərin nazı ilə oynayır?

Arvadla sevişəndən sonra ayıb yerlərini qumla sürtən müsəlman təmizə çıxarmı? Belə adama kim əl vermək, onunla bir süfrədə oturmaq istəyər?

Və bu cür çox qəribə tövsiyəni Allahın adına yazmaq Tanrını alçaltmaq, aşağılamaq deyilmi? Baxıin: yeri, göyü, günəşi, ayı, onlardan o yana nə varsa hər şeyi yaratmış Allahı, evində bir damcı suyu olmayan, namazdan qabaq qızışıb arvadının ya kənizinin üstünnə atılan müsəlmana gigiyena məsləhətləri verəcək dərəcədə endirmək, onu intim mövzuda şou aparan həkimlərə bənzətmək ayıb deyilmi?

Yaxşı, deyək ki, Allah bu cür qızğın ərəblərin intim həyatını xüsusi nəzarətə götürüb. Elədirsə, onu niyə su ilə təchiz eləmir? Axı yox yerdən su çıxarmaq Allah üçün su kimi asandır. Allah üçün hər şey asandır!

2-ci surə, 60-cı ayədə Musa öz tayfası üçün su istəyəndə Allah deyir ki, ağacını qayaya vur. Və qayadan on iki bulaq açılır.

O bulaqlardan birini Allah niyə o dəstəmaz suyu tapmayan ərəb üçün açmırdı?

Mən şübhə etmirəm ki, tayammum kimi söhbətlərin ilahi mənşəyi yoxdur, bunu peyğəmbər, mənsub olduğu tayfada gigiyeniyanın nə vəziyyətdə olduğunu gözəl bilərək öz tərəfdaşlarına, əsgərlərinə buyurub. Və bu tövsiyəni pozulmaz qanun normasına çevirmək üçün onu Alllahın adı ilə bağlayıb.Və əsrlərlə bilavasitə seksual həyatla bağlı bu ayələr İslam ruhaniləri üçün ən sevimli mövzulardır, onlar saatlarla yorulmadan bu barədə danışır, danışdıqca qızışırlar…

Auditoriya da qızır və qızışır…

Bu söhbətlərdən sonra qılınan namazın nə faydası?

X.X.

19. 03. 2024, Samara

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُكَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ وَلاَ جُنُبًا إِلاَّ عَابِرِي سَبِيلٍ حَتَّىَ تَغْتَسِلُواْ وَإِن كُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنكُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَيَمَّمُواْ صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا

QURAN QƏRİBƏLİKLƏRİ. 2-Cİ SURƏ, 187-Cİ AYƏ

Мар18

ikinci surə 187 ayə

Müsəlman kişiləri Ramazan ayında ən çox maraqlandıran ayələrdən biri 2-ci surənin 187-ci ayəsidir. Bu ayə orucluq gecəsi  kişinin arvadı (arvadları) ilə yaxınlığına “icazə verir”.  Mən ayənin orijinalına və ruscaya üç tərcüməsinə  — Sablukov, Kraçkovski, Osmanov – baxıb müqayisə elədim. Sovet akademiki

Kraçkovski və sovet professoru Osmanov الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِكُمْ  ifadəsini “arvadlarınıza yaxınlaşmaq” kimi çevirirlər. Quranın ruscaya ilk tam tərcüməsinin müəllifi, Kazan universitetinin prfessoru bunu “arvadlarınızla cütləşmək” kimi tərcümə edir və bu, daha düzdür. Ayənin bir yeri xüsusən maraqlıdır və çoxlu şərhlər, izahlar doğurur. Xüsusən İslam ilahiyyatçıları ağlasığmaz spekulyasiyalar edirlər.

Orijinalda deyilir: Allah bildi ki, siz özünüzü məhdudlaşdırırsınız (sıxırsınız, kəsirsiniz) ona görə sizi  bağışladı. Yəni kefinizi çəkin.

İlahiyyatçıların fikrincə, guya əvvəl orucluq gecəsi cütləşmə qadağan imiş, Allah görüb ki, kişilər bu qadağanı kütləvi və həyasızcasına pozurlar, ona görə deyib siz düzələn deyilsiniz,  icazə verdim, kefinizi eləyin.

Mənim fikrimcə, əslində bu ayədə kişilərin özünə əzab verməyi, özünü sıxmağı nəzərdə turtulur. Yəni iftarda boğazacan yeyəndən sonra kişi, xüsusən bir-birindən cavan dörd arvadı olan kişi, təbii ki, yataq məzəsi istəyir. Ancaq yataq məzəsi qadağandır. Ona görə səhərəcən qalır tavada ilanbalığı kimi qıvrıla-qıvrıla. Allah bunu görüb rəhmə gəlir və seksə icazə verir.

Ancaq bu ayədə bundan da maraqlı məsələ var. Belə çıxırmı ki, orucluqda ər-arvad yaxınlığı barədə əvvəl ayrı ayə, yəni ayrı qanun norması olub? Olmayan qadağanı kişilər necə poza bilərdilər ya pozmazdılar? Allah burda öz icazəsi ilə əvvəlki normanı ləğv edir. Bəs o norma hardadır? Quranın harasında deyilir ki, Orucluq gecəsi cütləşmək olmaz?

Heç harasında!

Baxın: Allah insana qadağa qoyur, sonra görür ki, bu qadağaya əməl eləmək insan üçün çətindir. Elədir? Bəs Quranda dönə-dönə deyilmirmi Allah insanı çəkə biləcəyindən artıq yükləmir?

Və özü yaratdığı insan barəsində necə səhv edə bilərdi?

Bu ziddiyyət Quranın nazil olmadığına, onun peyğəmbər və yaxınları tərəfindən yaradıldığına çoxlu sübutlardan biridir.

Daha bir məsələ. Allahın müraciəti yalnız kişilərədir. Yəni Allahın qoyduğu qanuna əməl edən də, onu pozan da kişilərdir. Cütləşmək məsələsi də kişilərə aiddir. Qadın sanki iftar yeməyi, yemidir. Bu ayə kişiyə tam səlahəhiyyət verir ki, iftar cücə-plouvunu aşırandan sonra kefini yataqda davam etdirsin.

Qadıın rəyi və istəyi ilə maraqlanan varmı?

7-ci əsrdə bəlkə də qadınlar özünü iftar yeməyi və ifrtar yemi sayıblar. Bəs indi? Qadın da kişi kimi oruc tutursa, Orucluq gecəsini müstəqil planlaşdırmağa tam haqqı yoxdurmu?

Orucunuz qəbul olsun, hörmətli möminlər!

X.X.

18. 03. 2024, Samara

«ANAMIN SÖZLƏRİ». QOCA (FİKRƏT QOCA) UŞAQLARI DA, BÖYÜKLƏRİ DƏ HƏRİF SAYIB…

Фев23

fikrət qoca

Mən Azərbaycan məktəblərində xarici dillərin dərindən öyrənlməsinin, ancaq təhsilin Azərbaycan dilində olmasısının tərəfdarıyam. Ancaq mən özüm, əgər otuz yaş cavan olsaydım və Azərbaycanda yaşasaydım, məktəbdə Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi işləməzdim. Ədəiyyatı, o cümlədən dünya ədəbiyyatını bilən savadlı müəllim üçün ədəbiyyat müəllimliyi faciə və fəlakətdir. Ondan başlayaq ki, öyrənilməsinə çoxlu saat ayrılan Nizaminin dilini müəllim bilmir. Ədəbiyyat məllimi “dahi Azərbaycan şairi” dediyi müəllifin dilini və, təbii ki, necə, nə səviyyədə yazdığını bilmir və bilə bilməz. Ancaq Nizami Azərbaycan dilli şair olmasa da, böyük şairdir, ən bərbad tərcümələrdə də bu böyüklüyün əlamətləri qalır. Ancaq ədəbiyyat dərslikləri ana dilində yazılmış cəfəngiyatla oludur.

Fikrət Qocanın “Anamın sözləri” 7-cinfin dərsliyindədir. Baxaq.

 Anamın gözləri şəfadı, nurdu,
Qəlbimdə, yolumda işıq yandırır. 

Baxın birinci misrada dalbadal iki bənzətmə var: şəfa, nur. Sıralanan bənzətmələri məna yaxınlığı birləşdirməlidir. “Şəfa” (müalicə, əlac) və “nur” (işıq) sözləri arasında nə yaxınlıq var? Sonra deyir ki, “yolumda işıq yandırır”. Yəni işıq (nur)  işıq yandırır? Şəfa (müalicə, əlac) necə işıq yandıra bilir?

Anamın sözləri vüqar, qürurdur,
Zehnimi, ruhumu işıqlandırır. 

 Sözlərin “qürur” olması necə başa düşülməlidir? Müəllim bədbəxt bunu uşaqlara necə izah etməlidir?  Sonra: vüqar zehni necə işıqlandıra bilər? Bu şeiri dərsliyə salan qurumsağın hünəri varsa, izah və sübut eləsin ki, vüqar zehni işıqlandırır!

 Sonra  şair yazır ki, hirslənəndə anası onu “köksünə sıxır”. Buna deyirlər ki, tuturlar, tutulmur. Beyni qandır… 

Anam saçlarımı tumarlayanda
Bütün ağrılarım yadımdan çıxır.

Ağrı yaddaşda olmur, əzələdə, sinirdə olur. Ağrı bəlkə candan çıxır?

Ana Vətən kimi vəfalı anam
Mənə həyat verən canlı mələkdir. 

Vətənin vəfalısı ya vəfasızı olur? Mələklər həyat verir? Yəni mələklər doğurlar? Həyatı Allah vermir? Mələklər bəlkə həyatı qoruyur? Ən azı xristianlar belə düşünürlər…

Şeirin gülməli yerləri var.

Anam qurban deyib vətənə məni, 

Qurban, başa düşdünüz? Boynundan zınqrov asıb, buynuzlarına qırmızı lent bağlayıb anası…

Hansı ana uşağını qurban deyir? Ya bu kasıbları hərifləmək üçündür. Yazıq kasıb analar… Yazıq kasıb atalar…

Fikrət Qoca əsgər olub? Uşaqları? Nəvələri?

Ay lotu…

Bu şeirin uşağın, oğlan uşağının dilindən yazıldığını nəzərə alsaq, mərhum şairin nə qədər vicdansız, rəzil adama çevrildiyi aydın olar: şeir nazir, milyonçu uşağının dilindən yox, fəhlə-kəndli uşağnının dilindən yazılıb, Fikrət Qoca öz cızmaqarası ilə onu qurbanlığa hazırlayır…

Deyib ki, ən əziz balamsan mənim. 

“Ən əziz” nə deməkdir? Yəni yeddi-səkkiz uşaqdan ən əzizi? Uşağın birini “ən”lə ayıran ana nə anadır?

Sonuncu bəndi Fikrət Qoca dərsliyə düşmək üçün və bəlkə də sifarişlə yazıb. Yuxarıdakı bəndlər hər yaşda olan adamın dilindən deyilə bilsə də, sonuncu bənd məktəblinin dilindəndir.

Oxuyub mühəndis, həkim olsam da,
Mənə igid oğlum deyəcək anam.

Gördünüz? Fikrət Qoca uşaq cildinə girsə də, özünü ifşa edir, məlum olur ki, bu adam səngərə girən, Murova çıxıb Vətəni qoruyan kasıb balalarından deyil, bol sovet qonorarları ilə, prezident himayəsi ilə harınlamış və əxlaqını itirmiş  bir şəxsiyyətdir. Demir əsgər olacaq, zabit olacaq. Mühəndis, həkim – ancaq anası yenə “igid oğlum” deyəcək…

Mən millətə deyirəm ki, uşağını ana dilində, Azərbaycan məktəbində oxut. Millət isə Fikrət Qocanın bu cızmaqarasını mənə göstərib deyər ki, mən uşağmdan bezməmişəm. Ədəbiyyatı belə mətnlərlə öyrənən uşaq əsl ədəbiyyatdan, əsl poeziyadan həmişəlik uzaq düşür, mənəvi şikəstə çevrilir. Və şairlik iddiası, hansınınsa  bəlkə istedadı da olan minlərlə, on minlərlə azərbaycanlı bu cızmaqaraların klonunu yaradır…

 X.X.

23. 02. 2024, Samara