Архив | Июль 2023

DANTE. CƏHƏNNƏM. 20-Cİ NƏĞMƏ

Июл18

İnferno 20-ci nəğmə

(FRAQMENT)

1 Gərək şeir qoşam yeni ağrıdan,

Çatıb  iyirminci nəğməsinə ilk

Kansonun; girdabdan söz gedir onda.

 +

4 Artıq hazır idim tamam, göz dikib,
Dibsiz dərinliyə baxam, yuyarkən

Özünü, hüznlü göz yaşı töküb

 +

7 Gördüm ki, adamlar girdə düzəndən,

Gəlirlər ləngərli yeişlə, ağlar,
Dua edirdilər elə bil bu dəm.

 +

10 Baxıb göz önünə gələrkən onlar,

Çənədən döşəcən qəribə halda,
Gördüm bədənləri burulu durar.

 +

13 Onların üzləri indi arxada,

Geriyə hərəkət zorundadırlar,

Qabağa baxmağa yox imkan daha.

 +

16 İflic, ola bilsin, kimisə vurar,
Tərsinə çevrilər hissə bədəndə,

Bunu nə görmüşəm, nə inamım var.

 

19 Tanrı yardımıyla toplaya bilsən,

Bar bu yazdığımdam, oxucu, düşün,
Kəsə bilərəmmi göz yaşımı mən,

 +

22 Görərkən ağlayır yanımda düşgün

Bir surət, burulub elə o  həm də,
Dalına tökülür göz yaşı onun.

 +

25 Söykənib qayanın tininə mən də,

Əlbəttə, ağladım; Bələdçim dedi:

“Sən də birisənmi bu dəlilərdən?”

 +

28 Ölü mərhəmət də burda dirildi;

Tanrı divanında mərhəmət duyan,

Ən rəzil, şərəfsiz kəs deyilmidir?…

italyancadan tərcümə

iyul 2023, Samara

++++++++++++++

CANTO 20

Di nova pena mi conven far versi
e dar matera al ventesimo canto
de la prima canzon, ch’è d’i sommersi. Читать далее →

SƏMƏD VURĞUNUN «VAQİF KOMEDİYASI». TOY

Июл17

samed-stalin

İbrahim xan xanəndələrə əmr edir:

“Tez olun yaxşı bir segah oxuyun!”

İndi özünüz fikirləşin, hansı heyvərə xanəndəyə “tez olun” deyər? Bəlkə də çayçıya deyərlər, kababçıya deyərlər. Ancaq xanəndəyə yox.

“Yaxşı bir segah” – segahın nə yaxşısı? Şübhə yoxdur ki, xan musiqidən kənar adamların çoxu kimi muğama segah deyirmiş. “Bir çahargah oxu, segahıyla…”

İbrahim xan Vaqifə:

“Vəzir, xeyir işiniz xeyli mübarək”.

Hansı azərbaycanlı belə danışır: “xeyli mübarək”? “Çox mübarək” deyirlər. Müəllif heca sayını düzəltmək üçün yöndəmsiz sözü soxur misraya.

Sonra Təlxək gəlir. Əlbəttə, Səməd Vurğun şekspirlik iddiasındadır, ancaq onun təlxəyi filosof deyil, ayıb olmasın, oğraşın biridir.

Bir qumardan, bir atdan,
Bir də gözəl arvaddan,
Ehtiyatlı dolanmaq…

Yəqin Səməd Vurğun özü gözəl qadınlar barədə bu fikirdə olub…

Sonra Vaqif gəlininə müraciət edir. Qadının azadlığı barədə bolşevik ritorikası belə bitir:

Camalın dünyadır, qucağın cənnət…

Qayınata bunu gəlininə deyər? Qayınata köpəkoğlunun gəlinin qucağı ilə nə işi var…

Nəhayət, əsərin qəhrəmanı çoban Eldar gəlir. (Bu çoban sonra, 1970-ci illərdə beş qoyundan iyirmi bala alacaq, SSRİ Ali Sovetinin deputatı olacaq, doktorluq dissertasiyı müdafiə edəcək…)

Remarka deyir ki, Eldar çiynində bir quzu içəri girir. Bundan əvvəlki remarka deyirdi ki, toy Şuşa qalasında, xan sarayındadır. Təsəvvür edirsiniz, çoban gəlir girir saraya… Girsin, yaxşı, buna inandıq. Bəs çiynindəki quzu? Sarayda keçirilən toyda, vəzir oğlunun toyunda quzu çartmırdı? Qarabağ xanının sarayı nə gündəydi ki, ora çoban quzuyla girəydi? Bu, komediya deyilmi?

Xan çobanın gəlişindən hiddətlənəndə Vaqif ona xasiyyətnamə verir. Deyir ki, vicdanı təmizdir və “dilindən düşməyir gözəl nağıllar”…

1970-ci illərin çobanı, kənd təsərrüfatı elmləri doktoru Həsən Kərimov nağıl-zad bilmirdi, deyəsən yazıb-oxumağı da, ancaq hər qoyundan dörd-beş bala alırdı…

“Sizin güldüyünz çoban torpağı…”

Qacar belə çoban torpağına gülübsə, yaxşı eləyib, kişini nə qınayasan…

Mən yuxarıda Səməd Vurğunun Azərbaycan dilini yaxşı bildiyinə şübhə bildirmişdim. Burda da baxın:

Xeyir, yanıldınız, ona dil verən,

Göziylə dünyada alovlar görən,

Kəndistan yeridir…

Başa düşdük ki, Eldara dil verən kənd yeridir (kəndistan – Səməd Vurğunun heca xatirinə qondardığı neologizmdir). Bəs gözü ilə alovlar görən kimdir ya nədir? Eldar? Kəndistan?

noyabr, 2018, Samara

ƏFSANƏVİ DEPUTAT MADƏR MUSAYEV ÜÇÜN REKVİYEM

Июл14

Madər Musayev

İlham qara geyinib,
Qara geyib Mehriban.

Bu gün həyatdan gedib,
Fövqəladə bir insan.

 _

Madərdi onun adı,
Deputatdı, hacıydı.

Millətə o ataydı,
Qardaşdı və bacıydı.

 _

Təyin oldu  Məclisə,

Bir İsa ömrü qədər,

Otuz üç il də keçsə,
Qoxusu çətin gedər.

 _

Madər olsa da adı,
Ana deyildi yalnız.

O həm qayınataydı,
Kürəkən həm də baldız.

 _

Nə danışandı Madər,
Madər nə də yazandı.

O, etibarlı əsgər,
Mətin bir partizandı.

 _

Millətim qara geyib,

Azərbaycanım ağlar
Deputat Madər gedib,
Endirilib bayraqlar.

 _

Dalından tərəzinin

Gör necə də ucaldı!

Fəxrimiz idi bizim,

Ah, o niyə qocaldı…

 _

Verilər cənnətdəki,
Yerin də yaxşısından,

Ünvan: Sıfır on iki,
Ölüb misilsiz insan…

 _

14.07. 2023, Samara

DƏLİ YIĞNCAĞINDA: «COX MENALİ ŞEİRDİR ARDIN YAZ QANIMIZ DURULSUN ELİMİN QOZEL ŞAİRİ…»

Июл12

DƏLİXANA

 Bu aləm çox naşı yanır,

Mamır üçün daşı yanır,

Saman səndən yaxşı yanır,

Bu sevdadan nə anlarsan.

Bu, “Anlarsan” rədifli şeirin bir bəndidir, şeir özü uzundur, müəllifin adını yazmıram, şəklindən keçmişin raykom katiblərinə oxşayır. Anaq bu misraları diqqətlə oxuyun, müəllifin başdan xarablığına şübhəniz qalmayacaq.”

Necə yəni “aləm naşı yanır”? Yanmağın nə naşılığı, nə ustalığı?

Daş harda, mamır harda?

Zaman kimdən yaxşı yanır və zamanın yanmağı nədir, yuxarıda aləm yanırdı…

“Şeirin” altında 409(!) layk var, 301 (!) tərif. Düşünmək olardı ki, bu adamlar dəli oynadırlar, ancaq yox. Bu adamlar özləri də “şeir” yazırlar və onlara da belə cavab tərifləri yazılır və cavab laykları qoyulur.

Belə dəlilərin sayı minlər, on minlər, yüzminlərdir. Ölkə əməlli-başlı dəlixanadır, dəli yığıncağıdır.

Baxın, bu təriflər müxtəlif “şeirlərin” altından götürülüb.

++++++++++++++++++++++

Adile Nezer  · 

Dünyaya daxildən baxan, ilahi eşqlə qaynayan bir qələmdən tövhid, varlığın vəhdəti, İrfan sızıntılı bir şeir! Təbrik edirəm.

Saday Qazaxlı

Var olasız dəyərli şair Qağam. Allah səni qorusun. Amin. Gözəl yazmısız, çox əfəndim. Təbin axar, qələmin yazar olsun. Amin,

Yazan əlləriniz var olsun gözəl yazmısız var olun. Qələminiz hər zaman iti və kəsərli olsun!

Çox əfəndim!

Huseyn Memmedov!

Var olun gözəl insan, dəyərli şairimiz. Yazan əllərinə, ürəyinə sağlıq. Eşq olsun!

Allahverdi Allahverdiyev

Əla , sağ ol , əmioğlu 

Аслан Эмедов

Var olun,Yusif nəğməkar,superdir

 

Alibala Zalov

Car-cəsarət yolçularına eşq olsun. Var ol şair.

Закир Агдамли

GÖZƏL BİR SUFİYANƏ POEZİYA!

BƏSİRƏTİN MÜBARƏK, QARDAŞ!

EŞQLƏR!

Nuhemmed Cafarov

Əlinizə sağlıq dəyərli sənətkar. Mükəmməldir. Təbinizə, ilhamınıza Allah bərəkət versin. Gözəl əsərə görə alqışlayıram Sizi.

Adile Nezer  · 

Çox gözəl şeirdir, hər bəndi ayrı dəyərli, anlamlıdır. «Dan çırağım» ifadəsi poeziyamızda yenidir. Təbrik edirəm!

Mirnəzər Mirkazımlı

Musiqisi, bəstəsi üstündə olan şipşirin nəğmə, su kimi axan dupduru şeir…Adam dönə-dönə, ovuc-ovuc, bənd-bənd İÇMƏK istəyir bu şeiri… Doymadan, təngiyə-təngiyə, tələsə-tələsə, susuzluğunu yatırmaq üçün…Həm də icazəsiz-filan. Çünki, kürrdür, qurtarmaz, tükənməz bir istedad çeşəməsindən gələn bu pak, təmiz SU şeir… Yusif Nəğməkar çeşəməsindən! Allahın əhsəni olsun!

(Bu Mirnəzərə cəddi kömək olsun, o qədər coşub ki, “çeşməsindən” yox, “çeşəməsindən” yazıb, yəqin ki, bunu “işəməsindən” kimi də oxuyanlar olub. Ay Mirnəzər, qayıt bu yoldan, get çax-çuxunu elə — Mirzə ƏLİL).

 

Lilpar Cəmşidqızı

Bu maraqlı yazını sona kimi həvəslə oxudum və Əsəd müəllimin qələminə, düşüncə tərzinə bir daha heyran oldum. Mən hörmətli Aqil Abbasın yaradıcılığının bir hissəsi ilə gözəl tənqidçimiz Əsəd müəllimin vasitəsi ilə tanış oldum. Yubliyara və onun ömür dəftərini layiqincə vərəqləyən Əsəd Cahangirə öncə can sağlığı, sonra uzun ömür arzulayıram.

(Bu Əsəd Cahangir qurumsağın biridir, Leyla Əliyevanın “şeirlərini” Şekspirin, Götenin şeirləri ilə müqayisə edir. Bir sözlə, ölməli adamdır – Mirzə ƏLİL).

Ezize Rustemova

Hörmətli A. Abbasın _Sizin təsvir etdiyiniz kimi _şəxsiyyəti ilə yaradıcılığı arasında cox oxşarlıq və uyğunluq var. Sadə, real qətiyətli. Sizin bu yazınız da onun əsərləri kimi sadə, real və ğözəldir. A. Abbs yaradcılığını cox mükəmməl şərh etmisiniz. Həm A. Abbası, həm də sizi bu səmimi şərhinizə ğörə təbrik edirəm.

(Söhbət Məmməd Arazın kürəkəni, 30 ildən bəri deputat kreslosunu zəbt etmiş soğanbaş Aqil Abbasdan gedir).

Aydin Agazade

Hələ gənclik — tələbəlik illərindən daim coşub — daşan ,içində milli ruh daşıyan və bu hissləri şeirə çevirən,mərhum Xəlil Rza Ulutürkün əvəzsiz varisi Zabil Pərvizə salam olsun !

Z.P.

 Var olun, böyük sənət və söz zərgəri, eleqant

Aydın müəllim! İndiki səviyyəsizlik cəngəllliyində yaxşı ki, Sizin kimi işıqlı və nüfuzlu cəngavər ziyalımız var!

Muzeffer Mezahim

Bütün zamanların şairinə eşq olsun. Ustad şairimize can sağlığı və uğurlar arzulayıram.

Aliekber Mamedov

Her sey yerindedir gunes oz yerinden cixir ve batir birce olmayan o papaqli kisilerdi cox menali gozel seirdir ardin yaz qanimiz durulsun elimin obamin gozel sairi sag ol

Valeh Xankishiyev

Çox sağ olasan mənim dəyərli əziz qardaşım Allah səndən razı olsun. Maşallah çox gözəl dəyərli bir əsər. Bu şerinin dəyərini heç bir şeylə əvəz etmək olmaz. Var olasan qardaşım əhsən sənə.

Vilayat Ismayilova

Günaydın gözəl günə

Çox dolğun mənalı, çəkisi olan bəndlər. Mükəmməl məzmunlu

Əhsən. Ilahidən gələn sətirlər

Ruhunuza sağlıq. Duyan qəlbiniz gözəldir. Təbiniz axarlı. Həyat eşqiniz daim yüksək olsun 

+++++++++++++++++

İndi özünüz deyin: ziyalılar bu gündə olan millətin sivil millətlər sırasında yeri varmı? Təsadüfidirmi ki, millətimiz nəinki, paravoz, avtomobil, təyyarə, hətta götlü-başlı at arabası da yaratmayıb.Buna görə də Nizami Azərbaycan şairi dyil, Azərbaycan şairi bu dəlixana xəstələri kimi olur.

“Bu aləm çox naşı yanır…”

Bəh-bəh…

12. 07. 2023, Samara

ANAR. ELZA ÜÇÜN BAYATILAR

Июл11

ANAR 1

Birlikdə qan-tər tökür,

Həm müavin, həm sədr.

Çingiz iynə saplayır,

Rəşad ağzımı tikir.

 +

Arazım son nəfəsdə,

Yulğunu dəstə-dəstə,

Az qalır öldürələr,

Məni Elzanın üstə.

Ay Laçın… Kirvə, hey!…

 +

Olaydım gənc yaşımda,

Ağaca dırmaşaydım,

Tüpürəydim xalqa mən,

O ağacın başından.

Ay Laçın…Cukkada…

 +

Küçələr milçəklidir
Arvadlar birçəklidir.

Elza Seyidcahansa,
Dillidir, dilçəklidir.

Ay Laçın… Dədəm vay…

 +

Ürək çox da ağrımır,

Çəksəm də ayağımı.

Elza Seyidcahana,

Verərəm qabırğamı.

Ay Laçın…Ay məmə…

 + 

Baxma beləliyimə,

Mənə “qocalıb” demə,
Elza Seyidcahanı,
Mindirirəm belimə

Ay Laçın… Nənəm vay…

 + 

Araz axır lil ilə,

Azalır ildən-ilə,

Suları pıçıldaşır,

Erməni, fars diliylə.

Ay Laçın, vay Laçın…

11.07. 2023, Samara

ÖLƏRİK – GÖRƏRİK…

Июл9

U LENİ. KİNO

Bir zaman “yaşarıq – görərik” deyən

İnsan o həddinə gəlir həyatın,

Gəlişi növbəti hətta saatın,
Şübhəli görünür özünə bəzən.

 + 

Ay nədir, il nədir… sabahkı günə,
Yox əzmin nəyisə planlayasan.

Eşitsə (ya görsə?) Baş plan yazan,
Güman edirsən ki, güləcək sənə…

 +

Həmişə sabahkı günə tələsdik,

Yaşayıb illəri, onillikləri.

Yaxşılı-pislidir gördük hər biri,

Təzəni görməkdən ümidi kəsdik.

 +

Salaraq səsinin yoğun yerinə,

Mənə axirətdən danışan insan!

Sən özün dediyin yerdə olmusan? –

Ölərik – görərik… nə deyim sənə…

 09. 07. 2023, Samara

RƏSUL RZANIN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ: «YAŞA, YAŞA CAN STALİN, EY BÖYÜK İNSAN STALİN!»

Июл9
RASUL_RZA

Rəsul Rzanın ən gülməli şeirlərindən biri də “Stalin”dir. Yox, bu şeirdə yumor və satira yoxdur. Bu şeiri bu gün oxuyan insan 1938-ci ili təsəvvür edir, 1938-ci ildə SSRİ-də, o cümlədən Azərbaycandan yaşamış insanları gözünün qabağına gətirir və onların necə xoşbəxt, yəni bəxtəvər yaşadıqlarını görüb sevincindən gülür. Bu xoşbəxtliyi sovet adamlarına verən, yəni bağışlayan kim idi? Stalin!

Gəlin, dostlar, qulaq asın,
Bu ellərin nəğməsinə,

Körpələrin şən səsinə,
Cavanların nəğməsinə,
Söyləyirlər bir ağızdan:

Yaşa-yaşa, can Stalin!

Dillərdə dastan Stalin!

Bununla Rəsul Rzanın ilhamı soyumur, sadalayır:

“Quş keçməyən sərhədlərdə,
Eldə, obada, hər yerdə,

Geniş, mavi dənizlərdə,

Keşik çəkən qızıl əsgər
Deyir, yaşa, can Stalin!

Ey böyük insan Stalin!”

Şeir elə oynaqdır ki, adam durub oynamaq istəyir. Böyük Azərbaycan dirijoru və bəstəkarı Niyazinin bu şeir elə sümüyünə düşüb ki, ona musiqi də yazıb. Hayıf ki, bu mahnı You Tube-da yoxdur. Yoxsa sünnət toylarında sifariş verib gözzəl xanəndələrimizə oxutdurmaq olardı.

Ancaq şeirin tarixinə bir də diqqətlə baxanda adam bir az elə bil qarınağrısına bənzər bir şey duyur. 1938-ci il. Bu, Müşfiqin öldürüldüyü il deyil? Bəlkə Rəsul Rza Müşfiqin güllələnməyinə sevinib Stalinə belə tərif yazıb? Ancaq tez qarınağrısı dərmanı atıb bu rəzil fikri başından qovursan. Allah eləməsin! Rəsul Rza elə adam deyildi… Şeirdi də, yazıb… Əgər gənc şair görürsə ki, körpələrdən tutmuş mavi dənizlərdəki əsgərlərə qədər hamı “can Stalin” deyir, bunu niyə yazmayaydı? Aşıq gördüyünü çağırar…

Mən də həmçinin… Oxuduğumu yazıram…

18.12. 2018

Samara

DANTE. CƏHƏNNƏM. 19-CU NƏĞMƏ

Июл7

inferno 19 canto

(FRAQMENT)

1 Zavallı maq Simon və ardıcıllar!

Xeyirlə Tanrının neməti gərək,

Nikaha girəydi, gümüş, qızılla,

 +

4 Tapdadınız onu, föhşə çəkərək,

Üçüncü xəndəkdir indi yeriniz,

Çalınan —  şeypurun sədasıdır tək.

 +

7 Yetişdik sonrakı çalaya da biz,
Qalxdıq silsiləni o yerə qədər,
Əyilib asılıb ortadan o düz.
+

10 Sən ey ali idrak! Göydə, yerdə də,
Həm  şər aləmində məharətin var

Qüdrətin ədllə yalnız hökm edər.

 +

13 Burda gördüm həm dib, həm də qıraqlar,

Hər  tərəf deşikli, tünd göy daş idi,

Eyni ölçüdə və girdədir onlar.

 +

16 San Covannimdə ki, vəfiz yeridir.

Möhtəşım daşlar var,  burda olanlar,
Məncə nə xırdadır, nə də iridir.

 +

19 Sındırdım birini yaxın zamanlar,
Gənci boğulmağa qoymadım orda.

Qoy imana gəlsin inanmayanlar.

 +

22 Hər quyudan qalxıb oynar havada,
Günahkar qıçları dizinə qədər,

Daşın içindədir yuxarısı da.

 +

25 Ayaq altlarında alov közərir,

Elə titrəyirdi vətərlər isə,
Toxunma ciyəni qırmağa qadir.

 +

28 Necə ki, alovu yağlı nəyinsə,
Üz tərəfi tutar, yanırdı burda,
Dabandan barmağa qədərki hissə.

 +

31 Dedim: “Ustad, kimidir o cənab orda,
Daha çox qıvrılır başqalarından.

Qovrulur həm də tünd qırmızı odda”.

 +

34 Mənə dedi: “Daha  aşağı  olan

Sahilləmi səni aparım indi?

Sən onun özündən cavab alarsan”.

 +

37 “Bəyənirəm, sənə nə xoşsa, — dedim, —

Ağamsan, tabeyəm iradənə də.

Fikrimi bilirsən: dedim – demədim”.

 +

40 Sonra biz yetişdik dördüncü bəndə,

Və düşdük aşağı, sola dönərək.

Dardı yer, deşiklər çoxdu dibində.

 +

43 Ustad məni kənar budundan belə

Qoymadı, çatınca biz o şəxsə ki,

Ayaqalarıyla yas tuturdu hələ…

italyancadan tərcümə

iyul 2023, Samara

++++++++++++++++++

Inferno • Canto XIX

O Simon mago, o miseri seguaci
che le cose di Dio, che di bontate
deon essere spose, e voi rapaci Читать далее →

«EL BİLİR Kİ, SƏN MƏNİMSƏN, AZƏRBAYCAN…» BUNU YALNIZ İLHAM ƏLİYEV DEYƏ BİLƏR…

Июл7

samed-stalin

Yüz ilə yaxındır ki, hər bir azərbaycanlının, xüsusən azərbaycanca təhsil alanhər bir azərbaycanlının beyninə, yaddaşına at iynəsinin şprisi ilə yeridilən “Azərbaycan” şeiri ilk misrasından absurddur, basməmmədidir və adam xamlamaqdır.

“El blir ki, sən mənimsən”.

El – Azərbaycan xalqı bilir ki, sən, Azərbaycan, mənimsən – bu nədir? “El bilir ki” olmasaydı, yəni akademik şair birbaşa desəydi ki, “Azərbaycan, sən mənmisən”, az-çox abır çərçivəsinə sığardı. El — əslində Azərbaycan özüdür. Yəni Azərbaycan bilir ki, Azərbaycan, səm mənimsən…

Yalnız bir halda bu misra absurd səslənməzdi: əgər o, monarxın, mütləq hakimin dilindən deyilsəydi.

Bəlkə bu şeir Mircəfər Bağırovun dilindən deyilib? Ancaq bir məsələ var: Mircəfər azərbaycanlıları, özü də ən zirəklərini, qabaqcıllarını, qırıb-çatsa da, anaları ağlar, uşaqları yetim qoysa da, mütləq hakim deyildi, onun üstündə Stalin vardı.

Bəlkə şeir Stalinin dilindən yazılıb? Bu, çox mümkündür. Çünki şeirin orijinalı, yəni Stalinin vaxtında çap olunanı Stalinin adı ilə də bitir: “Stalinin eşqiylə sən Güləcəksən hər br zaman… “ və s.

Yəni məsələ qaranlıqdır. Ancaq uzun illər keçəndən sonra bu absurd misra legitimlik qazanır. Azərbaycanda indi hıqiqətən elə bir adam var ki, ürəkdən, arxayın deyə bilər: El bilir ki, sən mənimsən”.

Bu adam İlham Əliyevdir. Hətta indi bizim dal öpüb ayaq yalayan flologiya üzrə fəlsəfə doktorlarımız tam əminlıklə yaza bilərlər ki, Səməd Vurğun elə uzaqgörən olub ki, İlham Əliyev bu fani dünyaya gəlməmişdən otuz il qabaq bütün Azərbaycanın sərvətləri və əhalisi ilə birlikdə ona məxsus olacağını görüb və onun dilindən şeir yazıb.

Yəni İlham Əliyev üzünü Azərbaycana tutub deyir:

“El bilir ki, sən mənimsən!”

Bunu təcili xalqa, daha doğrusu əhaliyə  çatdırmaq lazımdır ki, bilməyənlər də bilsinlər. Təklif: bu birinci misraya dərs ilinin bir rübü həsr edilsin. Bu misra qızılla yığılıb hər sinifdə zirehli şüşəsi olan çərçivə içində asılsın.

Və, nəhayət, bu misra ucuz yüngül metaldan hazırlanan, yəni şəhid medalına oxşayan bir sırğanın üstünə həkk edilib hər bir azərbaycanlının qulağından asılsın.

Bəs nə?!

 

Mirzə ƏLİL

07. 07. 2023, Samara

BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ: «QARABAĞ ATI»

Июл7

Azərbaycan sovet poeziyasında gülməli şeirlərdən biri Bəxtiyar Vahabzadənin “Qarabağ atı” şeiridir. Şeir 1979-cu ildə yazılıb.

Bəxtiyar Vahabzadənin 1970-ci illərdə çap olunmuş şeirlərinə baxanda ilk növbədə bir şey diqqəti cəlb edir: B. Vahabzadə də başlayıb bir misranı üç dörd yerə parçalamağa. Az qala hər söz bir misradır. Bu, əlbəttə, şeirin texniki-kompozisiya ya da süjetin məntiqi inkişafının tələbi deyil. Yəni buna obyektiv səbəb yoxdur. Səbəb çox sadədir: ortada pul məsələsi var. 11 ya 14 hecalıq misra üç  ya dörd misraya bölünəndə müəllif, əlbəttə, üç ya dörd dəfə çox qonorar alacaq. Məsələn, “Yelləndikcə” sözü şeirin elə birinci çapında Bəxtiyar Vahabzadəyə iki manat qazandırıb. 1979-cu ildə  bu, bir kilo ətin, iki kilodan çox qəndin pulu idi.

70-ci illərin sonlarında Bəxtiyar Vahabzadənin uşaqları böyüyürdü, ehtiyacları artırdı. Düzdür, Vahabzadənin qazanc yerləri çox olub. Təkcə “lenin” poemasına görə bir ətək pul alıb. Ancaq artıq pulun nə ziyanı var? Həm də pul haçan artıq olur…

Qayıdaq “Qarabağ atı” şeirinə.

1956-cı ildə Sovet hökuməti Britaniya kraliçası İkinci Yelizavetaya iki at bağışlayıb. Bunlardan bir Ağdam atçılıq zavodunda yetişdirilmiş “Zaman adlı at olub.

Bəxtiyar Vahabzadə olmayan yerdə problem yaratmağı sevir, bir stəkan suda fırtına yaratmağın ustasıdır. Bəxtiyar Vahabzadə yazır ki (xırda-xırda misralarla; yəqin bu şerə görə bir atın da olmasa, bir maşının pulunu qazanıb), dünya xarab olub, igidliyin vaxtı gedib, hanı Qırat, hanı Dürat və s. Qışqırıq, hay-küy.

Müəllif ki küyə basdı, gərək oxucu şübhələnə. Çox vaxt müəllif küyə basır ki, oxucu basməmmədini görməsin. “Qarabağ atı”nda bir-birini tamalayan, mənaca bağlanan iki fikir tapmaq çətindir. Məsələn, yazır ki, kraliça

“Öz əsrini qabaqlayır”

Sonra:
“Ekzotika vurğunudur kraliça”.

Ya da:

O, dünənin ölüsünü

 kəfənləmək əvəzinə

Sabahının körpəsi

tək qundaqlayır…”

“Əsrini qabaqlamaqla” “dünənin ölüsünü qundaqlamaq” tuturmu? Həm də 1956-cı ildə Yelizaveta cəmi otuz yaşında müasir qadın idi və ölkəsinin də modernləşməyinə çalışırdı….

Hə, kraliça istəyir bu Zamanı minsin, ancaq Zaman jokeyləri özünə yaxın qoymur.

Kraliça deyir:

“Britaniyada yoxmu məgər

Bircə kişi?!”

Tanış sualdır? Azərbaycanda bu sualın cavabı var. Britaniyada is belə sual yəqin ki, ritorikdir. Orda hər vətəndaş kişidir (kişi cinsindən olanlar…)

“Kraliça yana-yana,
Baxır ona,

Ceyran kimi duruşuna…”

Gördünüz, yerlə-göylə əlləşən Qarabağ atı ceyrana döndü… Basməmmədi…

At duyur ki, (bunu Bxtiyar Vahabzadə iddia edir) onun gözəlliyinə heyran qalıblar. Ancaq at istəyir ki (Vahabzadənin iddiasına görə) onun qaçışına, yürüşünə heyran qalsınlar…

Ancaq əgər bu at bunu başa düşürsə, niyə qoymur onu minsinlər? Minməsələr, onun qaçışını necə görərlər?

Bəxtiyar Vahabzadə yazır ki, “o iyrənir”. Yəni at iyrənir…

At istəyir ki, belindəki Koroğlu ola, Nəbi ola, Nigar ola, Həcər ola. Ancaq jokey olmaya… Çünki Qarabağ atıdır, Qarabağdan gəlib, igidlər diyarından…

Ata kişmiş verirlər, yemir, ot verirlər, yemir. At xiffətindən ölür…

Bilirsiniz bunlar niyə cəfəngiyatdır?

Bu at Çənlibeldə ya da Alı kişinin tövləsində yetişməmişdi. Bu atı zavodda yetişdirmişdilər. Atası-anası da məlumdur. Doğulduğu il də məlumur – 1952.

Bəxtiyar Vahabzadənin iddiasına görə, at

“İstəyir ki, belindəki

 Yarışlarda nəmər alan jokey deyil,

Vuruşlarda zəfər çalan igid olsun!”

Bu iddia ona görə cəfəngiyatdır ki, zavodda doğulub böyüyən atın belində elə Ağdamda da igid olmayıb, jokey olub. Bu, döyüş atı deyil, cıdır ya gəzinti üçün yetişdirilən atdır. Və onu Azərbaycandan Britaniyaya gətirən jokeylərin adı da məlumdur:  Əli Tağıyev və Babalı Təhməzov. Bəxtiyar Vahabzadə isə elə haray qoparıb ki, guya atı Koroğlunun altından alıb gətiriblər…

Və Bəxtiyar Vahabzadə elə yazır ki, guya 1956-cı ildə Azərbaycan kişiləri ucdantutma igid idilər, qəhrəman idilər… Hay-vay! 1956-cı ildə azərbaycanlılar təzəcə Bağırovun qapazının altından çıxmışdılar…

1956-cı ildə sovet kəndlilərinin, o cümlədən Azərbaycan kəndlilərinin heç pasportu yox idi. Yəni qul kimi idilər… Yəni azərbaycanlıların özünü minib çapırdılar…

O ki, qaldı ata kişmiş verilməyinə, bu da fantaziyadır. Hədiyyə atların (ikinci at türkmən atı olub, Aşqabad zavodundan) Britaniyaya çardırılmasına başçılıq etmiş Moskva ippodromunun baş həkimi N. Stoqov yazır ki, atlar yolda gündə dörd dəfə yemlənirdi, onlara kəpək və qlükoza qatqılı döyülmüş yulaf, kök və bir az bütöv  yulaf verilirdi…

Və buna görə də Ağdam zavodunun yetirdiyi atı vətənpərvərlik, igidlik, şərəf, doğma torpağa bağlılıq rəmzinə çevirmək cəhdi ancaq gülüş doğurur…

Bəxtiyar Vavabzadə yazır ki, Zaman xiffətindən öldü…

Belədə deyirsən ki, ilahi, keç günahımdan ki, gülürəm…

14.12. 2018

Samara.