Архив | Март 2025

İNSAN NƏ EDİRSƏ — ODUR…

“İnsan nə yeyirsə — odur” – haçansa

Feyerbax işlədib bu ifadəni,

Yediyimiz qana çevrilir yəni,
Və işlədir beyni, ürəyi qansa.

 +

Başqa alim kişi  deyir: ət yeyən

Millət üstün olur bitki yeyəndən…

Zəiflər əzələ, yatar beyin də,
Yeməsən bitkidən özgə heç nə sən…

 +

“İnsan nə edirsə — odur” – almanın
Sözünə qüvvət tək deyilə bilər.

İşi, yaratdığı deyilmi məgər,

Kimliyi, məzmunu hər bir insanın?

 +

Şekspir, Bethoven kimi düha da,
Tarlada tər tökən, barı hörən də —

Taleyin yazdlğı işi görəndə
İnsandır — ən böyük fəxr bu adda.

 +

Və Cənnət vədinə əgər inansaq

İşləmir, gətirib kiminsə bəxti,
Yeyir, məzələnir orda əbədi —
Ona insan adı yaraşmır ancaq…

 

31. 03. 2025, Samara

 

МАКСИМ ГОРЬКИЙ. ОБ АЙСЕДОРЕ ДУНКАН

Дункан я видел на сцене за несколько лет до этой встречи, когда о ней писали как о чуде, а один журналист удивительно сказал: «Её гениальное тело сжигает нас пламенем славы».

Но я не люблю, не понимаю пляски от разума и не понравилось мне, как эта женщина металась по сцене. Помню – было даже грустно, казалось, что ей смертельно холодно и она, полуодетая, бегает, чтоб согреться, выскользнуть из холода.

У Толстого она тоже плясала, предварительно покушав и выпив водки. Пляска изображала как будто борьбу тяжести возраста Дункан с насилием её тела, избалованного славой и любовью. За этими словами не скрыто ничего обидного для женщины, они говорят только о проклятии старости.

Пожилая, отяжелевшая, с красным, некрасивым лицом, окутанная платьем кирпичного цвета, она кружилась, извивалась в тесной комнате, прижимая ко груди букет измятых, увядших цветов, а на толстом лице её застыла ничего не говорящая улыбка.

Эта знаменитая женщина, прославленная тысячами эстетов Европы, тонких ценителей пластики, рядом с маленьким, как подросток, изумительным рязанским поэтом, являлась совершеннейшим олицетворением всего, что ему было не нужно. Тут нет ничего предвзятого, придуманного вот сейчас; нет, я говорю о впечатлении того, тяжёлого дня, когда, глядя на эту женщину, я думал: как может она почувствовать смысл таких вздохов поэта:

Хорошо бы, на стог улыбаясь,

Мордой месяца сено жевать!

Что могут сказать ей такие горестные его усмешки:

Я хожу в цилиндре не для женщин –

В глупой страсти сердце жить не в силе –

В нём удобней, грусть свою уменьшив,

Золото овса давать кобыле.

Разговаривал Есенин с Дункан жестами, толчками колен и локтей. Когда она плясала, он, сидя за столом, пил вино и краем глаза посматривал на неё, морщился. Может быть, именно в эти минуты у него сложились и в строку стиха слова сострадания:

Излюбили тебя, измызгали…

И можно было подумать, что он смотрит на свою подругу, как на кошмар, который уже привычен, не пугает, но всё-таки давит. Несколько раз он встряхнул головой, как лысый человек, когда кожу его черепа щекочет муха.

Потом Дункан, утомлённая, припала на колени, глядя в лицо поэта с вялой, нетрезвой улыбкой. Есенин положил руку на плечо ей, но резко отвернулся. И снова мне думается: не в эту ли минуту вспыхнули в нём и жестоко и жалостно отчаянные слова:

Что ты смотришь так синими брызгами?

Иль в морду хошь?

…Дорогая, я плачу,

Прости… прости…

+++++++

Приласкав Дункан, как, вероятно, он ласкал рязанских девиц, похлопав её по спине, он предложил поехать:

 Куда-нибудь в шум, – сказал он.

Решили: вечером ехать в Луна-парк.

Когда одевались в прихожей, Дункан стала нежно целовать мужчин.

 Очень хороши рошен, – растроганно говорила она. – Такой – ух! Не бывает…

Есенин грубо разыграл сцену ревности, шлёпнул её ладонью по спине, закричал:

 Не смей целовать чужих!

Мне подумалось, что он сделал это лишь для того, чтоб назвать окружающих людей чужими.

++++++++++++++++++

фрагмента очерка «Сергей Есенин»

SIXARAQ TOQQANI ÇOXDAN YEMİRƏM, ÇAĞIRAN YOX FƏQƏT İFTARA MƏNİ…

Demokratiya üzrə dünyanın ən yaxşı ekspertləri məhərrəmlik ya orucluq vaxtı Azərbaycanda çox yox, bir həftə yaşasalar, yekdil rəy verərlər: Azərbaycanda demokratiya mümkün deyil!

Azərbaycanda demokratik seçkilər keçirilsə, şiə seçicilər Tofiq Yaqubluya yox, Tale Bağırzadəyə səs verəcəklər, halbuki Tale Bağırzadı faşistdir, videolarına baxın, deyir ki, tezliklə “..ağa zühur edəcək, Azərbaycanı ağanın zühuruna hazırlamaq lazımdır…”

Orucluğun sonu yaxınlaşdıqca Facebook-un harasını basırsansa, butılkadan cin çıxan kimi, seyid, məşədi, hacı çıxır. Hansı səhifəni açırsansa, qarşında ifrat stolu açılır. Yehəyedir, bashabasdır. Yeyin, fürsətdir, əti çox yeyin, cənnətdə xurmadan başqa ayrı şey yoxdur, tək xurma yeməklə heç hurilərlə məzələnməyə həvəs olmaz…

İcra başçıları iftar verirlər! Təyinat alıb (yəni pulla alıb) gələn kimi rayonun bütün gəlirli yerlərini nəzarətə götürən, restoranlar, şadlıq evləri tikdirən, örüş, əkin yerlərini zəbt edəb bu oğraşlar iftar verirlər. Yeməklərin ağırlığından qıçları torpağı dələn stolların başına beş-altı şəhid valideynini də yığırlar. Bu oğrş icra başçılarının nə özləri, nə övladları müharibəyə gediblər, örüşlərini, əkin yerlərin zəbt edib ağızlarını bir-iki hektara dirədikləri kəndlilərin uşaqlarını göndəriblər. Xalqın özündən oğurlanan pulla açılan iftara dəvət olunan bədbıxt valideynlər o uşaqların ata-analarıdırlar…

İndiki icra başçıları sovet vaxıtının birinci katibidir. İdarəçilikdə heç nə dəyişməyib, vəzifənin adı dəyişib, yalnız hampazorluq artıb. Sovet vaxtı ağdaşlı ya cəlilabadlı birinci katibdən Moskvaya şikayət yaza bilərdi. İndi dərdini kimə deyəcək? İlham Əliyevə? Vəzifəni elə İlham Əliyev satmayıb?

O vaxtın birinci katibləri “dinin qalıqlarına qarşı” yorulmadan mübarizə aparırdılar, orucluqda, məhərrəmlikdə şənliklər keçirirdilər. 70-ci illərdə dinin qalıqlarına qarşı mübarizənin önündə Heydər Əliyev gedirdi. Bəstəkar Musa Mirzəyev məscidə gedib nəzir verdiyinə görə cəzalandırılmışdı…

Talançı, quldur icra başçılarının haram pulla iftar süfrəsi açmaqlarını qoyaq bir qırağa. Onların hansı işi düzdür ki. Yəni başdan ayağa, rus demişkən, poxun içindədirlər. Bəs bu seyidlər, məşədilər, hacılar? Onların ramazan canfəşanlığı, iftar mərasimləri?

Orucluq nə üçündür? – Bu sualın cavabı yoxdur. Quranda deyilir ki, sizdən əvvəl oruc tutublar, siz də tutun.

Günün işıqlı vaxtında ac qalmaq insanda hansı əxlaqi, mənəvi dəyişikliklər yarada bilər?

Mən allergiyanın şiddətli vaxtı qırxdoqquz saat ac qaldım, özümdə heç bir əxlaqi dəyişiklik hiss etmədim, gördüm ki, əvvəlki kimiyəm, yəni, Hamlet demişkən, dünyaya gəlməsəydim, daha yaxşı olardı…

İslam banilərinin onlara qədər mövcud olmuş bu proseduru məcburiyyət səviyyəsinə qaldırmaqları yaranmaqda olan müsəlman icmasını birləşdirmək zəruriyyətindən doğa bilərdi. Yəni eyni prosedurun, hətta ən primitiv və bəlkə də ziyanlı ola bilən prosedurun eyni vaxtda eyni qaydalarla icrası çox kəsərli və effektiv  təşkilatlatlandırma instrumentidir. Təşkilantlanma isə İslanmın özünün yeni təşükkül tapdığı və İslam ekspansiyasının başlandığı vaxtda çox vacib idi. Quranla, namazla və digər ayrı məcburi ayinlərlə yaranan birlik hərbi yürüşlər üçün vacib olan ruh yaxınlığı yaradırdı.

İndi Azərbaycanda icra başçılarının, oliqarxların, “qanuni oğruların”, lotuların açdığı ifrata süfrələrin başına yığılanlar arasında ruh birliyi varmı? Varsa, bu ruh birliyi onları hansı  əməllərə səsləməlidir?

Məgər ruh birliyi Azərbaycan müsəlmanlarını quldur icra başçılarına qarşı mübarizəyə də olmasa, müqavimətə səsləməli deyil?

Məgər Azərbaycan müsəlmanları ən azı bu Ramazan ayında, iftar süfrəsi başında, İlham Əliyevdən qanunsuz həbslərə son qoymağı tələb etməli deyil?

Məgər Azərbaycan müsəlmanlarının ifrat süfrəsi Kürdəxanada açılmalı deyil? Məgər Azərbaycan müsəlmanları iftardn qabaq Kürdəxanını dağtmasalar da, şərlənib tutulanların, birinci növbədə jurnaliust qızların buraxılmasını tələb etməli deyil?

Əgər Azərbaycan müsəlmanları bunları eləmirsə, orucluq heç bir dini mükəlləfiyyət deyil, pəhriz forması və ifrat adıyla qarınqululuq eləmək üçün fürsətdir.

Məgər şəhid ata-anaları iftar stolunu quldur icra başçısının başına çevirməli deyil?

Əgər Azərbyacan müsəlmanı bütün bunları eləmirsə, onun orucluğu pəhrizin bir formasından başqa bir şey deyil…

O ki qaldı qədim orucluğa, İslamdan əvvəlki orucluğa…Bunu qədim ərəbin gedonizmi, yəni kefsevərliyi ilə bağlamaq da olar. Gündüz ac qalandan sonra şam yeməyinin ləzzəti birə beş artır. Üstəlik qaranlq düşəndın sonra yataq kefinə də icazə verilir…

Və Türkiyədə demokratiyanın məhz Ramazanda can verməyi ifrat dərəcədə simvolikdir….

29. 03. 2025, Samara

P.S. Sözümü samaralı şair Mirzə Təbilin bir beyti ilə bitirirəm.

Sıxaraq toqqanı çoxdan yemirəm,

Çağıran yox niyə iftara məni….

FƏLSƏFƏ «DOXDUR»U ZAUR ƏLİYEV NİYƏ DƏLİXANADA DEYİL?

Çexovun “6 №-li hekayəsində” İvan Dmitriçlə həkim Andrey Yefimiç arasında belə bir dialoq baş verir.

“ -…məni nəyə görə burda saxlayırsınız?

— Ona görə ki, siz xəstəsiniz.

— Bəli, xəstəyəm. Ancaq onlarla, yüzlərlə dəli azad gəzirlər, ancaq siz cahilliyiniz üzündən onları sağlamlardan ayıra bilmirsiniz …Siz, feldşer, baxıcı, bütün vu xəstəxana əclafları əxlaqi cəhətdən ölüçüyəgəlməz dərəcədə bizim hər birimizdən aşağısınız, niyə biz bağlanmışıq, siz yox? Hanı məntiq?— Əxlaq məsələsi və məntiqin bu işə dəxli yoxdur. Hər şey təsadüfdən asılıdır. Kimi qapayıblar, o oturur, kimi qapamıyıblarsa, o gəzir, vəssalam. Mənim həkim, sizin ruhi xəstə olmağınızda hem  nə əxlaq var, nə məntiq yalnız təsadüflik”. (sətri tərcümə mənimdir — X.X.)

FB-un lentində (Azərbaycanlıların səhifəsi) nə     qoyulmuş bir posta rast gəldim.

«Tam əminliklə deyirəm və istənilən adama da sübut edərəm ki, Anadoludan tutmuş Çin səddinə qədər bütün mədəniyyət məhz Azərbaycandan yayılıb və bu gün də İrandan tutmuş Turana qədər hər şey bizdən oğurlananlardır. Gürcü və ermənilər də bu coğrafiyaya köçürüləndən sonra ilk işləri bizə aid olanları öyrənmək, istifadə etmək və özününküləşdirmək olub».

Müəllif – fəlsəfə doktoru dosent Zaur Əliyev.

Ağlı başında olan hər kəsə bunu oxuyan kimi aydın olacaq ki, bu adam ya dəlidir ya da özünü dəliliyə qoyub. Bir neçə sual çıxır. 1. əgər doğrudan da dəlidirsə, niyə dəlixanada deyil? 2. Əgər özünü dəliliyə qoyubsa, bunu nə məqsədlə edir? 2. Özünü dəliliyə qoymuş adama kim dosent rütbəsi verib ona tələbə etibar edir?

Mən Tvitterdə farslarla cənub azərbaycanlılarının davasını ara-sıra izləyirəm. Turandan dəm vuran cənublu soydaşlara fars millətçiləri deyirlər: çıxar o Turanndan öz dilinizdə bir kitab, yazı ortaya qoy. Çıxara bilmirsənsə, dilini qoy qarnına. Turanın tüklərə heç bir aidiyyəti yoxdur.

Bu dəli ya da özünü dəliliyə qoymuş fəlsəfə “doxduru” da elə. Kəllə hissəsi ağboranıya oxşayan bu “doxdur” iddia edir ki, gürcülər, ermənilər gəlmədirlər, onlar gələnə qədər biz burda böyük mədəniyyət yaratmışıq, onlar gəlib bizdən hər şeyi oğurlayıblar.

Gürcülərin çoxsəsli xorunu eşitmək kifaytədir ki, bu millətin nə qədər qədim və zəngin olduğunu anlayasan. Gürcü rəqslərinin ilk akkordlarından bilirsən ki, bunlar gürcü rəqsləridir. Bizim rəqslərimizin adlarına baxın: “Şalaxo” (!), “Ləzginka”(!), “Tərəkəmə” (!!!)… Sovet vaxtı “Kolxoz” rəqsi yaranmışdı. Sonra “İrani” (!!!!) çıxdı…

Mən hələ gürcülərin əlifbasını, məbədlərini demirəm….

Erməninn qədimliyini sübutu ən azı onların burnundadır. Azərbaycanlıların ərəbə, afrikalıya, türkmənə oxşayanları var. Erməni isə elə ermənidir…

Erməni arxitekturası var? Əlbəttə, var. Bəs bizim?  İçinə heç vaxt gün işığı düşməyən evlər. üzü qibləyə tikilən evlər? Hökmən üzü qibləyə — çünki ölməkdən başqa əlacımız yoxdur?

İndi işlətdiyimiz əlifba sayca üçüncüdür. Hələ 1929-dan 1940-cı ilə qədər işlənən, ancaq indiklindən fərqlənən latını da saysaq, dördüncü olur. Erməni isə az qala iki min ildir elə bir əlifbanı işlədir…

Mən niyə bu dəliyə ya özünü dəliliyə qoymuş “doxdura” baş qoşuram? Ona görə ki, bu adam dərs deyir, yəni yüzlərlə gəncin ağlını da çaşdırır, əxlaqını da pozur.

Turan-muran isə cəfəngiyatdır. Özünə cidd-cəhdlə saxta tarix yaradan adamlar naqis insanlardır və bu kimi qondarma tarix siyasi rəhbərliyin sanksiyası ilə cəmiyyətə yeridilirsə, bu, o deməkdir ki, millətdə işləmək, böyük mədəniyyətlər səviyyəsində mədəniyyət yaratmaq, müasir cəmiyyət qurmaq niyyəti və qeyrəti yoxdur. Zaman – fərd üçün məhduddur, xalq, millət, ölkə üçün zaman – min illərdir. Bu da bizə şans verir ki, intellektual potensialımızı artıraq, qabaqcılların cərgəsinə girə bilək. Bu isə millətin siyasi, mənəvi azadlığı şəraitində ola bilər. Bizim millət kölə vəziyyətindədir. Ona görə də inkişaf şansı yoxdur – köləlikdən xilas olana qədər. Bizim millət təxminən son səksən il ərzində, yəni Üzeyir Hacıbəyoivdan sonra mədəniyyət sahəsində dəyərli heç nə yaratmayıb. Rəhbərin ağzına baxan, özü də ikiqat əyilib aşağıdan yuxarı baxan millət götlü-başlı bir şey yarada bilməz…

Gürcülərlə, ermənilərlə, xüsusən farslarla qədimlik davası bütün mədəni, elmli dünyanı bizə güldürər. Çünki mədəni, elmli dünya ermənilərin, gürcülərin, xüsusən farsların kim olduğunu yaxşı bilirlər. Azərbaycanlıların kim olduğunu isə… pardon, bilmirlər. Uzağı onu bilirlər ki, nefti, qazı olan Azərbaycan adlı bir ölkə var və onu atasından miras alan İlham Əliyev kolxoz kimi idarə edir…

Fəlsəfə “doxdur”u Zaur Əliyev barəsində isə təfbir görmək zəruridir. Bilmirəm, Salyanın Şorsulu kəndindəki  dəlix… xəstəxana indiəycən işləyir ya yox…

 

  1. 03. 2025 Samara

UISTAN ODEN. YAZIÇI

Mundir kimi geyinib talantını hər biri,
Hər şairin rütbəsi, səviyyəsi bəllidir.
Onlar qasırğa kimi bizi sarsıda bilir,
Var ömrü tək keçən də, var cavan öləni də.

 +

Cuma bilər husar tək onlar irəli, hərçənd,

Gərək yenərək erkən talant təkəbbürünü

Elə səmimi, hətta naqolay da görünə,

Arzulamaya keç kəs dalınca gedə onun.

 +

Ən kiçik arzusuna çatmaq üçün gərək o,

Tamam cansıxan ola, həm də seviginin dada,
Bayağı əzabını, düzlər içində Doğru,

+

Və o da Çirkin ola Çirkinlər arasında.

Zəifsə də vücudu, bacara biləcəksə,
Bəşəri qüsurların bütün zülmünə dözə.

ingiliscədən tərcümə

25-26. 03. 2025, Samara

+++++++++++++++

WINSTAN AUDEN

The Novelist

 

Encased in talent like a uniform,
The rank of every poet is well known;
They can amaze us like a thunderstorm,
Or die so young, or live for years alone.
Читать далее

MÜSTƏBİDİN PİŞİK SEVGİSİ

Diktatorlar nə qədər qəddarsa insanlara,
Çoxdur məhəbbətləri heyvanlara o qədər.

İtləri çox sevirdi, ət də yemirdi Hitler,
Yanındaydı Blondi, gedirsə fürer hara.

 +

Pişiklərə elə də sevgisi yoxdu ancaq,
Boğub uşaqlığında beş-altısını bəlkə.

Əbədi, dəyişməyən bu dünyada nə var ki? –

Pişiyi sığallayan rəhbərə gəlin baxaq.

 +

Başına sığal çəkir, quyruğuna əl atır,
Dalına-qabağına keçir, pişik burcudur.

Quyruğu pırpızlanır, dişlərini qıcıdır,
Ya da bezir yorulur, ayaq üstəcə yatır.

 +

Müstəbid də  çəkilmir, inadını yeridir,
Pişik müstəqilliyi cırnadır da deyəsən.

Sığalıyla, yalıyla sınır nə qədər insan,

Sınmayanlar var ancaq, görəsən səbəb nədir?

 +

Gözlərini bir anlıq qapayır müstəbid də…

Pişik cavan şir kimi görünür ona bəlkə,

Diksinir, əl uzadır yenə də sığal çəkə,
Pişik qalxıb dik durur dal ayaqları üstdə…

 

27. 03. 2025, Samara

МАКСИМ ГОРЬКИЙ. «ЛЕВ ТОЛСТОЙ». О РЕЛИГИИ, О БОГЕ

Христос был свободен, Будда — тоже, и оба приняли на себя грехи мира, добровольно пошли в плен земной жизни. И дальше этого — никто не ушел, никто. А ты, а мы — ну, что там! Мы все ищем свободы от обязанностей к ближнему, тогда как чувствование именно этих обязанностей сделало нас людьми, и не будь этих чувствований — жили бы мы, как звери…

+========

О буддизме и Христе он говорит всегда сентиментально; о Христе особенно плохо — ни энтузиазма, ни пафоса нет в словах его и ни единой искры сердечного огня, Думаю, что он считает Христа наивным, достойным сожаления, и хотя — иногда — любуется им, но — едва ли любит. И как будто опасается: приди Христос в русскую деревню — его девки засмеют.

=========

«Что значит — знать? Вот я знаю, что я — Толстой, писатель, у меня жена, дети, седые волосы, некрасивое лицо, борода,- всё это пишут в паспортах. А о душе в паспортах не пишут, о душе я знаю одно: душа хочет близости к богу. А что такое — бог? То, частица чего есть моя душа. Вот и всё. Кто научился размышлять, тому трудно веровать, а жить в боге можно только верой. Тертулиан сказал: «Мысль есть зло»».

— Если человек научился думать,- про что бы он ни думал,- он всегда думает о своей смерти. Так все философы. А — какие же истины, если будет смерть?

Далее он начал говорить, что истина едина для всех — любовь к богу, но на эту тему говорил холодно и устало.

===++====

 Вы почему не веруете в бога?

— Веры нет, Л. Н.

— Это — неправда. Вы по натуре верующий, и без бога вам нельзя. Это вы скоро почувствуете. А не веруете вы из упрямства, от обиды: не так создан мир, как вам надо. Не веруют также по застенчивости; это бывает с юношами: боготворят женщину, а показать это не хотят, боятся — не поймет, да и храбрости нет. Для веры — как для любви — нужна храбрость, смелость. Надо сказать себе — верую,- и всё будет хорошо, всё явится таким, как вам нужно, само себя объяснит вам и привлечет вас. Вот вы многое любите, а вера — это и есть усиленная любовь, надо полюбить еще больше — тогда любовь превратится в веру. Когда любят женщину — так самую лучшую на земле,непременно и каждый любит самую лучшую, а это уже — вера. Неверующий не может любить. Он влюбляется сегодня в одну, через год — в другую. Душа таких людей — бродяга, она живет бесплодно, это — нехорошо. Вы родились верующим, и нечего ломать себя. Вот вы говорите — красота? А что же такое красота? Самое высшее и совершенное — бог.

 

МАКСИМ ГОРЬКИЙ. «ЛЕВ ТОЛСТОЙ». О ЖЕНЩИНАХ

О женщинах он говорит охотно и много, как французский романист, но всегда с тою грубостью русского мужика, которая — раньше — неприятно подавляла меня. Сегодня в Миндальной роще он спросил Чехова:

— Вы сильно распутничали в юности?

А. П. смятенно ухмыльнулся и, подергивая бородку, сказал что-то невнятное, а Л. Н., глядя в море, признался:

— Я был неутомимый…

Он произнес это сокрушенно, употребив в конце фразы соленое мужицкое слово. Тут я впервые заметил, что он произнес это слово так просто, как будто не знает достойного, чтобы заменить его. И все подобные слова, исходя из его мохнатых уст, звучат просто, обыкновенно, теряя где-то свою солдатскую грубость и грязь. Вспоминается моя первая встреча с ним, его беседа о «Вареньке Олесовой», «Двадцать шесть и одна». С обычной точки зрения речь его была цепью «неприличных» слов. Я был смущен этим и даже обижен; мне показалось, что он не считает меня способным понять другой язык. Теперь понимаю, что обижаться было глупо.

++

Вечером, гуляя, он неожиданно произнес:

— Человек переживает землетрясения, эпидемии, ужасы болезней и всякие мучения души, но на все времена для него самой мучительной трагедией была, есть и будет — трагедия спальни.

++

Сулер, Чехов, Сергей Львович и еще кто-то, сидя в парке, говорили о женщинах, он долго слушал безмолвно и вдруг сказал:

— А я про баб скажу правду, когда одной ногой в могиле буду,- скажу, прыгну в гроб, крышкой прикроюсь — возьми-ка меня тогда! — И его взгляд вспыхнул так озорно-жутко, что все замолчали на минуту.

CANGÜDƏN ƏLİ KƏRİMLİNİN NƏYİNƏ LAZIMDIR?

Qoqolun “İvan İvanoviçlə İvan Nikiforoviçin neçə küsüşdükləri haqqında hekayət” əsərində Mirqorodun nəcib zadəganlarından biri İvan İvanoviçin gözü qonşusu və dostu və özü kimi Mirqorodun nəcib zadəganlarından olan İvan Nikiforoviçin tüfənginə düşür. İvan Nikiforoviç dostunun iddiasını qətiyyətlə rədd edib deyir ki, tüfəngi nə dəyişər, nə də pulla satar, çünki silah onun özünə lazımdır. İvan İvanoviç soruşanda ki, silah sənin nəyinə lazımdır, İvan Nikiforoviç deyir: “ Necə nəyimə? Birdən evə quldurlar basqın elədilər…”

Maraqlı bir şey deyim: həllə uşaqlıqda azərbaycanca oxuduğum bu əsər tez-tez yadıma düşr, ancaq daha maraqlısə odur ki, bu əsəri yadıma salan Rusiyada baş verən hadisələr ya gördüyüm adamlar yox, Azərbaycan həyatından gələn xəbərlərdir. Elə bil ki, yalnız Conaan Svift, Frans Kafka, Corc Oruell, Saltıkov-Şedrin yox, Nikolay Qoqol da əsərlərini Azərbaycan həyatından yazıblar, Azərbaycan adamını təsvir ediblər…

Az qala hər həftə də olmasa, hər ay xəbər gəlir ki, Əli Kərimlinin cangüdənini tutublar. Və Əli Kərimlidən soruşmaq istəyirəm: cangüdən sənin nəyinə lazımdır?

Məlumdur ki, Əli Kərimlinin pasportu yoxdur, əslində pasportu var, ancaq İlham Əliyev qanunsuz olaraq  müsadirə eləyib qoyub seyfə. Yəni Əli Kərimli uzağa gedə bilmir, ancaq yaxın yerə: dəlləyə, hamama, bazara. Hərdən məhkəmənin qabağına gəlib tutulanlara xeyir-dua verir, bəy tərifi kimi bir nitq söyləyib qaıyıdır evinə.

Soruşuram: cangüdən Əli Kərimlinin nəyinə lazımdır? Tutdurmağa?

Əli Kərimlini İlham Əliyev vurdurmaq istəsə, o cangündəndən on beşi-iyirmisi də olsa, vurdurar. Tutmaq istəsə, tutar və Tofiq Yaqubludan da iki dəfə çox, yəni on səkkiz il iş verər. Cangüdən İlham Əliyevə neyləyəcək? İlham Əliyev kişi adamdır və arvadından başqa heç kimdən qorxmur…

Yəni Əli Kərimlinin “ictimai əsaslarla” cangüdən saxlamağının rasional izahı birvariantlıdır: vaxtaşırı bazburutlu bir kişini tutdurmaq.

A kişi (Əli Kərimiliyə kişi deyirəm), bəsdir bu xalqı tutdurduğun, birdəfəlik elan elə ki, sənin cangüdənin-zadın yoxdur, küçəyə çıxanda da yaxınına adam qoyma, get dəlləyə, get hamama, bazara, get məhkəmənin qabağında bəy tərifi elə. Sənə Mirzə Əlil olaraq zəmanət verirəm ki, dəllək qırxanları çıxmaqla, başından bir tük də əskik olmayacaq.

Lap deyək ki, olacaq. Bu yaşda canımızdan niyə qorxuruq ki, onu güdməyə adam tutaq?

Bilirəm ki, Əli Kərimli Mirzə Əlil-zad tanımır, yenə bu-gün sabah eşidəcəyəm ki, əbədi sədrin daha bir cangüdəni tutulub…

Daha deməyə sözüm yoxdur, ona görə Qoqolun məşhur əsərinin son cümləsini sitat gətirirəm: “Скучно на этом свете, господа!”

Mirzə ƏLİL

26. 03. 2025, Samara

МАКСИМ ГОРЬКИЙ. «ЛЕВ ТОЛСТОЙ». О ДОСТОЕВСКОМ, ЛЕСКОВЕ, ЧЕХОВЕ

О Достоевском он говорил неохотно, натужно, что-то обходя, что-то преодолевая.

— Ему бы познакомиться с учением Конфуция или буддистов, это успокоило бы его. Это — главное, что нужно знать всем и всякому. Он был человек буйной плоти. Рассердится — на лысине у него шишки вскакивают и ушами двигает. Чувствовал многое, а думал — плохо, он у этих, у фурьеристов, учился думать, у Бу-ташевича и других. Потом — ненавидел их всю жизнь. В крови у него было что-то еврейское. Мнителен был, самолюбив, тяжел и несчастен. Странно, что его так много читают, не понимаю — почему! Ведь тяжело и бесполезно, потому что все эти Идиоты, Подростки, Раскольниковы и всё — не так было, всё проще, понятнее. А вот Лескова напрасно не читают, настоящий писатель,- вы читали его?

— Да. Очень люблю, особенно — язык.

— Язык он знал чудесно, до фокусов. Странно, что вы его любите, вы какой-то не русский, у вас не русские мысли,- ничего, не обидно, что я так говорю? Я. — старик и, может, теперешнюю литературу уже не могу понять, но мне всё кажется, что она — не русская. Стали писать какие-то особенные стихи,- я не знаю, почему это стихи и для кого. Надо учиться стихам у Пушкина, Тютчева, Шеншина. Вот вы,- он обратился к Чехову,- вы русский! Да, очень, очень русский.

И, ласково улыбаясь, обнял А. П. за плечо, а тот сконфузился и начал баском говорить что-то о своей даче, о татарах.

Чехова он любил и всегда, глядя на него, точно гладил лицо А. П. взглядом своим, почти нежным в эту минуту. Однажды А. П. шел по дорожке парка с Александрой Львовной, а Толстой, еще больной в ту пору, сидя в кресле на террасе, весь как-то потянулся вслед им, говоря вполголоса:

— Ах, какой милый, прекрасный человек: скромный, тихий, точно барышня! И ходит, как барышня. Просто — чудесный!

Как-то вечером, в сумерках, жмурясь, двигая бровями, он читал вариант той сцены из «Отца Сергия», где рассказано, как женщина идет соблазнять отшельника, прочитал до конца, приподнял голову и, закрыв глаза, четко выговорил:

— Хорошо написал старик, хорошо!

Вышло у него это изумительно просто, восхищение красотой было так искренно, что я вовек не забуду восторга, испытанного мною тогда,восторга, который я не мог, не умел выразить, но и подавить его мне стоило огромного усилия. Даже сердце остановилось, а потом всё вокруг стало живительно свежо и ново.