Архив | Октябрь 2018

DÖYÜŞƏ QOCALAR GƏRƏK GEDƏLƏR…

25.09.18

Döyüşə qocalara gedələr gərək,

Qocaların yeri cəbhə, döyüşdür.

Gülləyə, mərmiyə sinə gərərək,
Ölmək qocalara yaraşan işdir.

 

 

Haçan altmışa yaşı ki, çatır,
Gərək hər kişiyə çağırış gələ.

Deyələr bu forman, bu avtomatın,
“Əsgərsən bu gündən sən də müsəlləh”.

 

 

Maşına, qatara minib yollana,

Döyüş bölgəsinə birbaşa gedə.

Nə karantin ona, nə təlim ona?

Yaşının bu vaxtı nə dərs hərbdən?

 

 

Evdəkilərçin də getməyi yaxşı,
Axı getməsəydi neyləyəcəkdi?

Qoca ya əsəbdir ya baş ağrısı,
Cəbhədə özü də dincələcəkdir.

 

 

Arvad sevgisindən soyuyub daha,

Yastıqdan yastığa il məsafəsi,

Hərdən həvəsi yox heç yaşamağa,
İndi ölməyədir onun həvəsi…

 

 

Səngər pusqusunda, qarovulda ya,
Qocanın, əlbəttə, yox bərabəri.

Yuxusu çəkilmiş neçə qoca var,
On cavan əsgərə dəyər hər biri.

 

 

Birdən həndəvəri yağı alanda,
Qocalar döyüşə girirlər o an.

Yıxılan da olur, yaralanan da,

Qan elə çox axmır. Qocada nə qan…

 

 

Bükülüb-bağlanır həlak olanlar,
Hər kəs çatdirilır ailəsinə,
Tələsik, sakitcə dəfn olunurlar.

Hamı öz işinə qayıdır yenə.

 

 

Düşür nəvələrin davası əvvəl,

Üçüncü dərəcə medala görə,
Sonra danışaraq sülhə gəlirlər,

Növbəylə çiləmə çıxarır hərə…

 

 

Sınama, İlahi, heç atanı sən,
Dərdiylə on səkkiz yaşındaların!

Övlada gələnlər ataya gəlsin,
Qoyma ürəyinin başı dağlana!

 

 

Sənin iradənsə müharibələr,
İradən önündə həqir duranıq.

Gəncin yeri deyil cəbhə və səngər,
Qoy axsın qocanın soyuyan qanı…

14.10. 2018

Samara

   TEOFİL QOTYE. SİLAHLARIN ZİYAFƏTİ

gautier_big-min

Le souper des armures

Biorn, tərkdünya, qəribə insan
Çılpaq qayalığın düzən yerində

Dünyadan həm kənar, həm də zamandan,

Qədim bir qalada yaşayır indi.

 

 

Ruhu əbəs yerə müasirliyin,
Onun qapısını döyür çəkiclə.

Biorn qapısından qıfıllar asıb,
Qalaya keçilməz divar çıkilib.

 

Hamı dan yerinə göz dikən zaman,

Biornsa duraraq qüllədə hələ,
Dikib gözlərini qımıldanmadan,
Günəşin haçandan batdığı yerə.

 

 

Zamanlar dolaşır qəlbi;  həyatı,

Keçir həm keçmişdə, həm də qalada.

Divardan asılan qədim saatın,
Dayanıb kəfgiri yüz il qabaqdan.

 

 

Mağzallı, feodal tağların altda,
Əkssədaları gəzib oyadar.

Elə səs ucalır hər addımından,

Dalınca özü tək sanki gəzən var.

 

 

Bilmir ruhani nə, dünyəvi nədir,

Görüb nə burjua, nə də zadəgan.

Ulu babaların portretləri,

Ancaq danışırlar onunla hərdən.

 

Hərdənbir ürəyi açılsln deyə,

Şamı tək yeməkdən gələndə cana,

Biorn qəribə, yaslı məzəylə,
Qonaq dəvət edir əcdadlarını.

 

 

Fantomlar, vuranda gecə yarını,
Gəlirlər silahlı başdan ayağa.

Qıçları əssə də bir az Biornun,
Qalxır gələnləri salamlayaraq.

 

Hər silah axtarıb oturmağa yer,
Dizini qatlayıb yradır bucaq.

Gəlir hərəkətə sız əzələlər,

Köhnə qıfıl kimi salır şaqqaşaq.

 

Vahid, birləşikdir zireh və silah,
Sanki yox bədənin tabutudur bu.

Eybəcər və ağır səs qopararaq,

Kürsüyə dürtülüb yerini tutur.

 

 

Landqrav,  rinqrav və burqravlar,
Gəlir cəhənnəmdən, səmadan ya da.

Hamısı ciddidir, hamısı da lal,

Dəmir qonaqlardır yığılan bura.

 

 

Kölgədə görünür şölə düşərkən,
İkiboyun qartal, əsil ifritə.
Vəhşilərə aid heraldikadan,
Təsvirlər döyülüb dəbilqələrdə

 

Üzü vəhşilərin eybəcər əyri,
Qorxunc caynaqlarla onlar oynayır.

Ekstravaqant dəbilqələrin,
İridir, ucadır plyumajları.

 

 

Ancaq içi boşdur dəbilqələrin,
Döymədir elə bil qədim gerbdən.

İki ağuş şölə qəribə tərzdə,
Ancaq işıq salır onlar hərdən.

 

 

Əyləşir, nəhayət, metal qonaqlar,

Zalında bu qədim malikanənin.

Divarda bir kölgə əsib uzadar,
Qara bir səhifə bütün gələnə.

 

Şübhəli şəkildə qızarır yaman.

Likörlər nədənsə şam işığında,

Souslarda ətin rəngi al-əlvan,
Süfrəyə baxanda qəlb üşəndirir.

 

 

Hərdən işıq saçır döş zirehləri,

Və bircə anlığa dəbilqə parlar.

Hərdən də bir parça qoparaq enir,
Süfrənin üstünə, gurultularla.

 

 

Hərdən eşidilir, görünmür ancaq

Qanad çalmaları yarasaların,
Tavanıın altında divar boyunca.

Kafir bayraqları əsir asılı.

 
Yüngül, gözlənilməz bir hərəkətlə,
Qatlanır onların mis barmaqları.

Axır əlcəklərdən dəçilqələrə,

Reyn şərabıyla dolu camları.

 

 

Kəsilib-doğranır gödək qılıncla,

Qızıl nimçələrdə vəhşi qabanlar.

Dəhlizdən orqan tək keçərək ancaq,
Anlaşılmaz səslər zalda dolanar.

 

 

Yarızirzəminin rütubətindən,
Səsi soyuqlayıb xırıldasa da,
On üç yüzillikdə bir yeni nəğmə,

İçib keflənərək kabus oxuyar.

 
Albrext o qədər çərab içib ki,

İndi qonşularla əlbəyaxadır.

Vurub əzişdirir axsaqğı, şili,
Sarrasinlər lə sanki davadır.

 
Haçansa beyinli kəllədən Frits,
Çıxarıb tullayır dəbilqəsini.

Düşünə bilmir ki, yazıq maskasız,

Başsız bir bədənə indi bənzəyir.

 

 

Masanın altında qalaqlanırlar,

Bardaqdır, kuzədir yan-yörələri.
Başları aşağı, ayaqqabılar,

Caynaqdır elə bil, eybəcər, əyri.

 

Rəzil və iyrəncdir necə bu meydan,

Bardaqlar çarpışır dəbilqələrlə.

Hansı səbəbdənsə yaralanandan,
Qızıl qan yerinə qusuntu gələr.

 

 

Biorn əlllərini qoyub belinə,
Onları seyr edir yaslı və üzgün.

Bu vaxtsa İsveçrə şüşələrinə,

Mavi baxışları səpildi sübhün.

 

 

İlk səhər şəfəqi doğanda, hər kəs

Ağarıb, gündüzlər alov necə ki.

Qonaqlardan ən çox sərxoş olan tez,
Ölüm kuzəsini başına çəkir.

 

 

Xoruzlar banlayır, fantomlar qaçırə
Təkəbbürlü görkəm birdən alaraq,
Qızğın ziyafətdən ağır başları,
Onlar söykəyirlər daş balınclara.

Fransızcadan tərcümə

11-13.10. 2018

Samara

    TEOFİL QOTYE. NEREİDLƏR

gautier_big-min

Les Néréides

Mənim otağımda bir akvarel var,
Özü qəribədir, müəllifinsə,
Adına qafiyə, ölçü tapılmır,
Yazıram: Teofil Kniativski.

 
Dənizin göy-yaşıl arxalığını,
Saçaqla bəzəyən  köpükdə birdən,

Üç pəri girdabdan çiçək tək çıxıb,
Buket yaradırlar könül bəyənən.

 

Suzanbaqları tək qıvrılır onlar,
Gümüş spiral tək, su ləpələnir.

Gah dərinə gedir, gah da boylanır,
Hərlədərək gözəl bədənlərini.

 

Hörülüb yığılmış ağuş işıqlı
Saçlara işvəkar pərilər taxıb

Dəniz şanaları, mahmızlalələr,
Çiçəklər, incilər sulardan çıxıb.

 

 

Mirvarilərini ilbiz çıxarıb,
Ağ sinələrinə düzüb onların.

Döşləri üstdəsə hələ də qalır,
İnci tək parlayan su damlaları.

 

 

Əliylə sinirli Titonların,

Onlar baldıracan qaldırılıblar.

Çimib mavilikdə indi yanırlar,

Saçlarının yaşıl qızılı altda.

 
Ağarır su altda aşağıları,

Qatı titrəyişlə donur elə bil.

Yarı qadındırlar, yarı da balıq.
Quyruq tamamlayır bədənlərini.

 

 

Kimdir axı baxan üzgəcə ancaq,

Axçalı bədənə kim fikir verər,

Dəniz öpüşüylə cilalanaraq,

Döşlər fil dişi tək parlasa əgər?

 

 

Bu vaxt üfüqdəsə qarışır aləm,
Gerçəyi nağıldan ayırmaq olmur.

Gəmi yaxınlaşır gözlənilmədən,
Görüb qayğılanır bu dəniz xoru.

 

 

Üçrəngli bayrağı külək yellədir,

Borusu öyüyür-püskürür buxar.

Təkərlər hay-küylə dalğanı dəlir,

Pərilər baş vurar suya qorxudan.

 

 

Onlar izləyərdi qorxu bilmədən,
Triremlərini Arxipelaqın.

Gözləyir delfinlər əyib belini,
Köməyə çağırarArion haçan.

 

Ancaq buxar-gəmi təkərləriylə,

Veneranı yenən Vulkan sayağı,

Gözəl çöhrəsini onların əzəzr,
Çılpaq əzaları əzib dağıdar.

 
Əlvida, əlvida, mifologiya!

Gəmi gəlib keçdi, uzaqda sanki,

Yüksələn dalğanın üstdə oynayır,

Bir dəniz donuzu mayallaq aşır.

Fransızcadan tərcümə

09-10. 10. 2018

Samara

SƏMƏD VURĞUNUN “TARLA NƏĞMƏSİ” ŞEİRİ İLƏ BAĞLI SUALLAR

Səməd_Vurğun

İndi bilmirəm, bir vaxt dərsliklərə salınan, bəzi misralarından şüar kimi istifadə olunn “Tarla nəğməsi”  Səməd Vurğunun kiçik şeirlərindədir, əslində üç bənddir, birinci bənd sonda təkrar olunur.

“Üfüqlər qızarıb, güləndə səhər,

Bülbül öpə-öpə oyatsın gülü”.

Bu, Səməd Vurğunun hər üç şeirinin birində var: səhər açılan kimi bülbülə ehtiras güc gəlir. Yazıq gül…

((Bülbül ağac başında yuva salır, ağac budağında da oxuyur, indiyəcən hansı köpəkoğlu gül kolunda bülbül görüb?)

A kişi, sözünün canını de!

“Çirməyib qolunu qızlar, gəlinlər,

Yığsın qucağına sarı sünbülü”.

Aha! Şair qız-gəlini taxıl biçininə çağırır. Aslan ürəkli qəhrəman kişilər cəbhədə, arvadlar ayaqyalın, başıaçıq çöldə. Qarınları da ac. Ancaq Səməd Vurğun üçün bu zülm bülbüllə gülün öpüşməsi kimi bir kefdir.

Yaxşı, bunun üstündən keçdik. Ancaq qızlar, gəlinlər qollarını niyə çirmələyirlər? Əllə taxıl  biçən qadın dəli deyil ki, qolunu çırmalayıb taxıla cırmaqlatdırsın!

“Muğan səhraları bir tamaşadır”.

Afrika səhralarını görən insanlar doğrudan da səhranın xüsusi gözəlliyindən heyranlıqla danışırlar. Ancaq Muğan hardan səhra oldu? Muğan çöl deyil?

“Buğda zəmiləri qoşa-qoşadır”.

Niyə qoşa-qoşadır? Bu, əkinçilik qanunudur, ya “tamaşa” sözünə qafiyə üçündür?

“Hər insan oğlunu çörək yaşadır”.

Bəs hər insan qızını? Bu, əlbəttə, ritorik sualdır, misranın nonsens olduğuna diqqəti çəkmək üçündür.

«Torpağa düşməsin havayı bir dən, —

Çörək bol olarsa, basılmaz Vətən!»

Bir dən belə!

Azərbaycanda on minlərlə adam, o cümlədən çoxlu uşaq, müharibə vaxtı aclıqdan ölüb. Yığılan taxıl cəbhəyə gedib. Kolxoz zəmisindən evinə üç-dörd sünbül gətirənlər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub ağır cəzalar alıblar.

1932-ci il avqustun 7-də qəbul olunmuş və xalq arasında “Üç sünbül qanunu” kimi tanınmış  “Dövlət müəssisələrinin və kolxozların əmlakınin qorunması” adlı qanunla 1932-1939-cu illərdə SSRİ-də 183 min insan məhkum olunmuşdur.

Azərbaycanlıların yaddaşında ən azı üç onillik “aclıq” kimi qalmışdır. Müharibədən əvvəl aclıq, müharibədə aclıq, müharibədən sonra aclıq…

İndiyəcən heç kim  — nə dövlət, nə vətəndaşların özləri — Azərbaycanda müharibə vaxtı aclıqdan ölənlərin martirolqunu yaratmamışdır…

Yəni 1941-ci ildə, ondan qabaq da, ondan sonra da, Azərbaycanda taxıl biçmək bülbülün gülü öpməyi kimi (bülbülün gülü öpdüyünü görən olub?) kef deyildi. Bu da faciə idi. Çünkü bu zəmiləri biçənlər özləri aclıq çəkirdilər, uşaqları acından ölürdülər…

Ancaq vətəndaşlarının ən ağır günlərində də ceyran ovundan qalmamış Səməd Vurğuna bunun nə dəxli vardı?

11.10. 2018

TEOFİL QOTYE. ÖLÜ UŞAĞIN OYUNCAQLARI

gautier_big-min

Les joujoux de la morte

Köçdü bu dünyadan balaca Meri,
Tabutu da elə balacaydı ki,

Onu qoltuğuna asanca vurub,
Aparardın kaman qılafı kimi.

 

Masanın üstünə, yerdə xalçaya,
Dağılıb-tökülüb uşağın irsi.

Ağlar görünüşlü, qolları sallaq,
Yıxılıb kloun, büzük və rəngsiz.

 

İçindəki ağac saxlayır ancaq,
Kuklanı, sökülüb hələ dağılmır.

Gözündə donan yaş elə bil inci,

Çəkdiyi bir ahdan kartonu qalxır.

 

 

Oyuncaq mətbəxdə baxımsız indi,
Boyalı taxtadan nimçələr qalır.

Sanki Frankoni bura sirkidir,
Meydana piyada çıxır atlılar.

 

Musiqi qutusu sükut içində.
Xırdaca əlinin izləri qalan,
Dəstək çəkilərsə əgər yenidən,

Naləli zümzümə ucalar ondan.

 
«Ah, ana, mən sizə söyləyərəm!” də,
Necə də titrəyir, əsir duyğular.

“Ulan Kadrili” də elə qəmlidir,
Matəm mahnısının onda hüznü var.

 

 

Və  yanaqlarınız  yaşdan islanar
Donna e mobile çarx üzərində,
Hərlənib dinəndə, qəlb alovlanar,
Sonra nəğmə bitər, öləziyər də.

 

Faciə dolaşıq, çətin  anlanan,
Uşaq küsüsüylə ürəyin dolar.

Burda oyuncaqlar mələkdən qalıb,

Tamam bir beşiyi boşaldıb məzar.

 

Fransızcadan tərcümə

08-09. 10. 2018

Samara

SƏMƏD VURĞUNUN “ANANIN ÖYÜDÜ” ŞEİRİ İLƏ BAĞLI SUALLAR

Səməd_Vurğun

1941-ci il iyunun 22-də Hitlerin Sovet İttifaqına hücumundan sonra  Sovet hökuməti ümumi səfərbərlik elan edir. Yəni bronu olmayanlardan başqa bütün 18-45 yaşlı bütün kişilər cəbhəyə aparılırlar. Səməd Vurğunun,  şübhəsiz ki, bronu var, xalqın yazan əlidir. O qalır və elə səhəri gün, iyunun 23-də “Ananın öyüdü” şeirini çap etdirir. Güman etmək olar ki, Səməd Burğun bu şeiri çoxdan yazıb saxlayırmış, bilirmiş ki, Hitler başdan xarabdır, gec-tez  elə özü kimi adamyeyən Stalinlə müharibəyə başlayacaq. Yəni Səməd Vurğun qışın odununu yayda yığanlardan olub. Müharibə başlayan kimi şeiri qoltuq cibindən çıxarıb verib “Kommunist” qəzetinə.

Bir gənc əsgər gedir. Anasıyla vidalaşır.

“Geyib əsgər paltarını, silahlandı qəhrəman”.

Əsgər paltarını, məlumdur ki, çağırışçılar evdə geymirdilər. Paltarı hissəyə çatanda verirdilər. Silahı isə lap sonra alırdı. Gərək təlim keçəydi. Müharibənin birinci ayları heç cəbhədə olanların hamısına tüfəng çatmırdı. Elə silahsız basırdılar almanın qabağına… Yəni bu, yalandır. Həm də kənd uşağı hələ indi yola düşür, hardan qəhrəman oldu?

“Dayan! — deyib, yaxın gəldi, öpdü onun alnından

Yay gününün xoş səhəri, bir də dağlar küləyi”.

Başa düşdünüz? Bacı-qardaş, ata, qohum-əqraba yoxdur, çağırışçını “yay gününün xoş səhəri” və “dağlar küləyi öpür…

Bircə ana var.

“Ana igid balasına açdı öz qollarını.

Üz-gözündon öpə-öpə bağnna basdı onu”.

Deməliyəm ki, Səməd Vurğuna xas olan yazı pintiliyi həddi aşır, o harda heca çatmırsa,  “öz” əvəzliyini para kərpic kimi dürtür ora. Necə yəni “öz qollarını”?

“…hərçənd ki, öz ananam mən sənin…”

Necə yəni “öz ananam”? Oğulun buna şübhəsi vardı?

“Göndərərəm sovqatını – sənin də öz payını”.

Misranın birinci yarısında deyilən ikinci yarıda təkrar olunur, heca boşluğuna yenə “öz” dürtülür. Yeri gəlmişkən, sovqat haqqında. Guya ana payızda meyvə göndərəcək.

“Payız vaxtı bağçamızın heyvaları dəyəndə,

Şaftalılar şirələnib budağını əyəndə”.

Payızda heyvalar “dəymir”, heyvalar yayda dəyir, payızda yetişir, hərçənd yay heyvası da var. Şaftalılar isə payıza qalmır. Yəni şeylərin öz adını desək, Səməd Vurğun ağlına və ağzına gələni yazır. Misranı «nar» doldursaydı, «nar» yazardı, üçhecalı söz lazımdır, ona görə «akademik» şair  şaftalını dürtüb bura. Deyək ki, şaftalı payıza qaldı. Smolenskə, Tulaya, Belqoroda müharibə vaxtı Azərbaycandan şaftalı sovqatı gedib çıxar?

“Çörəyilə böyümüsən bizim ana Vətənin”.

Yəni oğul Mircəfər Bağırovun çörəyini yeyib? Bu uşaq atasızdır? Atalar qalsın, əsgər anaları hələ müharibədən qabaq gün çıxandan gün batana qədər hüquqsuz kölə kimi kolxozda can qoyurdular… Ayaqyalın —   bu, şişirtmə deyil, ayaqqabı yox idi… Vətənin, ölkənin, əslində əsgər anası kimi zəhmətkeşlərin qazandığı çörəyi havayı yeyənlər Səməd Vurğun kimi təbliğatçılar və təşviqatçılar idilər. Səməd Vurğun xalqın çörəyini yeyə-yeyə elə bu xalqın başına min oyun açmış komsomolu tərənnüm edir, Qarabağ xanlığına təhqirli, rəzil həcv yazır, Qarabağ xanını Stalin mükafatı almış səhnə «əsər»ində «oğraş» adlandırırdı…

Sonrası maraqlıdır. Çox.

“Dedi: oğlum, göz  bəbəyim, sən ey ömür çiçəyim!

Tarixlərin şahididir mənim bu ağ birçəyim”.

Əsgər gedənin arvad-uşağı yoxdursa, deməli, subay oğlandır. Yəni on səkkiz yaşında. Anasının da olsun qırx yaşı. Bunun birçəyi hardan ağardı? Bu hardan “tarixlərin şahidi” oldu? Bu, anadır ya nənə?

Görürəm ki, qəhrəmansan…»
Nədən, hardan görür?

“Qılıncını çalan zaman qüvvət gəlsin qoluna!”

Qılıncını? Bu uşaq Çənlibelə Koroğlu dəstəsinə, türk paşalarıi ilə vuruşmağa, tacir karvanlarının qabağını kəsməyə  gedir ya Hitlerlə müharibəyə?

 “Tüfəngini təmiz saxla, atını da tumarla!”

Yox, məlum olur ki, tüfəngi də var, atı da. Yəqin Budyonnı kavaleriyasına gedir. Hitler tanklarının qabağına kolxoz yabısı ilə çıxacaq…

“Əsgər artıq yola düşdü, dağ tərpəndi yerindən;

Günəş yaydı şöləsini Vətənin göylərindən…”

On səkkiz yaşlı oğlan cəbhəyə gedir, bilinmir başına nə gələcək, bu da deyir “dağ tərpəndi yerindən”…

Ancaq ən maraqlısı axırdadır. Məlum olur ki, əsgər gedənin yanında atası, bacı-qardaşı olmasa da, Şair ordadır. Və bu ayrlma səhnəsinə baxdıqca Şair ilhamlanır (lənət şeytana, az qalmışdım yazam “kayflanır”…).

“Şair qəlbi bu səhnədən ilhamını alınca:

— Yaşa, — dedi, — ey qəhrəman! Yaşa, — dedi, — ey Vətən!”

Səməd Vurğun, əgər kim fikir verməyibsə, nəzərinə çatdırıram, ilk şeirləri çap olunandan özü haqqında üçüncü şəxs kimi danışır: krallar, padşahlar, çarlar kimi… “O”, “şair”, “Vurğun”…

Hə, bu on səkkiz yaşlı sütül oğlan düşdü yola. Şair qaldı.

 “Sonra şair dodaqları öpdü ana əlindən”.

Allah bizi şeytanın şərindən saxlasın! Oğul qapıdan çıxmayıb, Şair ananın əlini öpür…

Yaxşı ki, əlini…

Yüksək poeziyadan və poetik mədəniyyədən çox uzaq olan bütün bu cəfəngiyatın, əlbəttə, ümumlikdə bəşər faciəsinə və fərdi faciələrə dəxli yoxdur. Bu yazıda dərd, bəla, faciə yaşantısı yoxdur. Müəllif soyuq ürəklə və mexanikləşmiş işbazlıq vərdişləri ilə çox aşağı keyfiyyətli, ya təxmini ya tamam dolaşıq klişelərdən quraşdırılmış təbliğat-təşviqat məhsulu yaradır, ən həyati detalların belə həqiqətə uyğunluğunun qayğısına qalmır. Yəni dünya vecinə deyil…

Siz balasını labüd ölümə yola salan ananı gözünüzün qabağına gətirin və onda bu şeirin bütün yersizliyi, vulqarlığı, sinizmi sizə aydın olar.

Təəssüf ki, bu cür “qəhrəmanlıq poeziyası” ənənələrini indi də davam etdirənlər çoxdur…

10.10. 2018

Samara

TEOFİL QOTYE.   İKİ ÜRƏK QIFILI[i]

gautier_big-min

            Les accroche cœurs

 

Oyadıb mirvari xumarlıqları,

Həm qalib, həm məğlub gözlərindəki,

Ətirli, işıqlı saçdan ayrılıb ayrılıb,
Qəlb qıfılı düşüb üzünə iki.

 

 

Ravivant les langueurs nacrées 
De tes yeux battus et vainqueurs, 
En mèches de parfum lustrées 
Se courbent deux accroche-coeurs.

 

Görüb yanağında çevrələnibdir,
Əlinlə burulan ipək həlqələr.
Deyərsən ki,  onlar xırda təkərdir

Mabın faytonundan, dayanıb durub.

 

 

Ya da ki, Amurun kamanıdır bu,

Hazırdır, gərilib ox atmaq istər.

Qızıl dairədə qovuşub onlar,

Cavan oxatanın gicgahı üstdə.

 

 

Mənimsə üzməkdə canımı qayğı:

Bircə ürəyim var, işvəkar, onda,
Niyə eşq qıfılı qoşadır axı?

İkinci kimindir asılıb ordan?

Frannsızcadan tərcümə

08.10. 2018

Samara

[i] Şeirin adıni azərbaycanca dəqiq vermək mümkün deyil, “accroche cœurs” qadın saçının burularaq alına ya gicgaha burulub düşən həlqələridir, həm də, şeirin məzmununa görə, bu həlqələrdən sevənin ürəyi asılır. İngilis dilinə şeirin adı “Two Love Locks” kimi tərcümə olunub. “Lock” isə ingiliscə həm qıfıl, həm də saç burumu və çəngəsidir.

 

SƏMƏD VURĞUNUN “KÜR ÇAYI” ŞEİRİ İLƏ BAĞLI SUALLAR

Səməd_Vurğun

“Ayrı dağlar kimi qol-qanad atan”.

Çayın doğrudan da qolu olur, eybi yox, şair buna qanad da deyə bilər. Bəs dağlar necə qol-qanad atır? Hansı “ayrı dağlar”?

“Coşqun dalğaları buluda çatan?”

Əlbəttə, Kürdə iri dalğa olur, ancaq bu boyda yox….

“Qəmzələr göstərən, işvələr satan”.

Çay necə işvə satar? Şairlərimiz (“ayrı şairlər”…)  yüz illərlə başımıza yeridiblər ki, işvəni qadın satar, hərçənd bunun özü də qaranlıqdır – necə satır? Deyək ki, satır, bəs Kür ilə qadın arasında hansı oxşarlıq var?

 “Qorxunc qayaları yellər tək enən”.

Su qayalardan enirsə, bu, şəlalədir, Kür qayaların arasıyla gedir, qayadan enmir.

“Tiflisin arxası, Qazağın beli”.

Niyə Tiflisin arxası? Kür Tiflisin dalından gedir ya ortasından?

“Çox igidlər səndən ilham aldılar.

Top-tüfəng atdılar, nərə çaldılar”.

Kür çayından da yəqin ilham almaq olar. Ancaq ilham yaradıcı adamlara xasdır. Yaxşı, igidlər, deyək ki, doğrudan da ilham aldılar. Bəs niyə “nərə çalırlar”? (Nərəni çəkərlər...) Niyə top-tüfəng atırlar? Bəlkə onlar Kür qırağında oturub  tut arağı içiblər?  Mal kimi! Niyə aydınlıq yoxdur?

“Səsindən ordular, karvanlar qaçar”.

Burda şübhə yoxdur ki, Səməd Vurğun oxucuya vedrə bağlayıb. Kürün səsindən ordu qaçar?

“Könlüm tək dalğalı, dəlisən bir az”.

Bəlkə buna görə ordular qaçır?  Ancaq şübhəlidir. Bir dəliyə görə…

“Ay doğub sinənə kölgə salanda”.

Ay doğubsa, qaralmış sulara işıq salar, kölgə yox. Elə deyil?

Çobanın, naxırçın tütək çalanda,

 Gümrah olar yanın, yançağın sənin”.

Yaxşı, təsəvvürümüzə gətirdik ki, naxırçı tütək çalır, ancaq mən şəxsən tütək çalan naxırçı görməmişəm. Mallara yeddmərtəbəli söyüşlər deyən naxırçıları isə görmüşəm “Ay sənin yiyənin…… səni sağanın…”

Deyək ki, çalır. Ağzı söyüşdən yorulanda. Bununla Kürün yanı necə gümrahlaşır? Kürün yanı – yəni qırağı? Bəs “yançağı”?

Lənət şeytana!

Bu sualları vaxtında Səməd Vurğuna redaktorlar verməliydilər. Ancaq Səməd Vurğuna nə redaktor? Onun redaktoru olub Bağırov, Stalin…

Ona görə ədəbiyyatımız bu gündədir…

P.S. Şeir Sanılıya həsr olunub. Sanılı 1937-ci ildə güllələnib. Görəsən bu işdə Səməd Vurğunun əli olmayıb ki?

9.10. 2018

Samara

TEOFİL QOTYE. QADININ POEMASI

gautier_big-min
Le poème de la femme

Bir gün ona aşiq xəyalpərvərə,
Göstərərək nadir incilərindən,

Gözəl bədənini təsvir eləyən,

Poema istədi oxuya birdən.

 

Gəlişi möhtəşəm, həm də müzəffər,
Duruşu sarsıdır dəbdəbəsindən.

Qürurlu İnfanta kimi yeriyər,
Əynində elə bil velür sədəfdir.

 

 

Çəkilib lojanın bir qırağına
Parlayır italyan operasında.

Çatır vaxtaşırı qulaqlarına,

Necə mahnılarda səslənir adı.

 

 

Uyaraq sənətkar ehtirasına,
Çiynindən məxməri aşağı salır,
Şəffaf buludunda incə batistin,

Nəfis cizgiləri birdən açılır.

 

 

Sürüşüb qayğısız qırçınlarıyla,
Köynəyi çiyinindən baldırınacan,
Bəyaz göryərçin tək qanad çalaraq,

Ağ ayaqlarına enib dayanar.

 

Mərmər əsərinə model olardı,

O ya Apellesin, ya Kleomenin.

Dəniz qırağında çılpaq durardı,

Necə ki, Venera Anadiomen.

 

İri su damlası kimi görünən,
Mirvarilər gəlib Venetsiyadan.

Onlar göy qurşağı rənginə girər,

Təzətər və atlas dərinin üstdə,

 

Ah, onun ilahi çılpaqlığında,
Nə qədər şeylər var möhtəşəm, şirin.
Onun duruşundan şeir yarandı,
İndi gözəlliyin himni tək dinir.

 

 

Titrəyən şüalı ay işığında,
Qumları yalayan dalğalar sayaq,
Bitib-tükənməzdir lətafət onda,
Necə otursa da, necə baxsa da.

 

 

Ancaq bir az keçir, yəqin yorulur,

Qədim Fidiadan, Veneradan da.

Qıvrılıb özgə cür indi oturur,

Çılpaq matahını salır qaydaya.

 

 

Gənc bir gürcü qızı, biganə, tənbəl,
Ətirli nargilə alıb əlinə.

Dolu baldırları baxışı dələr,
Dolaşıb qıçları biri-birinə.

 

 

Kəşmir xalçaların üstdə sarayda,
Uzanıb bir sultan xanım dincələr.

Gülər, öz əksinə baxıb aynada,
Mərcan dodaqlarla əksi də gülər.

 

Enqr fırçasından çıxan kəniz tək,

Qabarar sinəsi onun, görünər,

Saxta abırlara sanki gülərək,

Meydan oxuyaraq təvazölərə.

 

 

Ah, tənbəl odalisk, geri dur, dayan!
Bax sən öz günündən həqiqi şəklə,

Bütün hədləriylə yanan brilyant;

Belə cilvələnir gözəllik eşqlə!

 
Başı əyilərək atılır geri,
Nəfəsi təngiyir, döşü qabarır.

Alıb sığallayır yumşaq əlləri,

Yuxu uzaqlara onu aparır.

 

Bir kəfən ingilis krujevasından,
Qoy örtsün möhtəşəm gözəlliyini,

Torpağa gedəcək ekstazından;
Bir gün ehtirasdan öləcək yəqin!

 
Kölgələnən gümüş bəbəklər üstdə.
Kirpiklər elə bil qanad çalırlar,

Sədəf sonsuzluğun içində məstdir,
Gözləri göylərə zillənib qalar.

 

Matəm çələngləri gətirməyin, yox,
Onlarda hər çiçək hüznlü, yaslı.

Parmada yetişən bənövşələr qoy,
Onun cənazəsi üstdə ağlasın.

 

 

Aparın ehmalca, bəyaz və rahat,
Yatağına qoyun, qəbrə qoyan tək.

Şair bura gəlib gecə keçən vaxt,
Dizləri üstünd dua edəcək.

 

Fransızcadan tərcümə

06-07. 10. 2018

Samara

TEOFİL QOTYE. DÜNYA XARABDIR

gautier_big-min

     Le monde est méchant

Dünya, mənim körpəm, xarabdır yaman,

Deyir kinayəli təbəssümüylə.

Bu o deməkdir ki, sinəndə çarpan,

Heç də ürək deyil, saatdır elə.

 

— Ancaq sənin sinən həyəcanlanıb,
Qabarır və enir, dənizə bənzər.

Gənc dərin altında coşub qaynayan,
Şirədir kükrədən sənin nəbzini.

 

Dünya, mənim körpəm, yaman xarabdır:

Deyir ki, ölüdür sənin gözlərin.

Saat kimi yayla və eyni vaxtda,
Elə bil orbitdə onlar hərlənir.

 

 

Kirpiklr üstündə göz yaşın fəqət,
Titrəyir və əsir pərdə elə bil.

Elə bil incidir səhər şehindən,

Adi su damlası ona tay deyil.

 

 

Dünya, mənim körpəm, xarabdır yaman:

Yəni ruhun yoxdur bununla deyir.

Hərçənd şeirlərə qulaq asırsan,
Onlar sənin üçün sanskritdir.

 

— Fəqət sənin bu al dodaqlarında,
Çiçəkdir, açılan, yenə yumulan.

Sənin təbəssümün müdrik arıdır,
Qəşəng cizgilərdə görünər hər an.

 

 

Sən məni sevirsən, budur məsələ,
Ancaq nifrətin var bu insanlara.

Körpəm, məni atsan, hamısı söylər:

 — Necə ürəyi var, necə ağlı var!

 

Fransızcadan tərcümə

05-06. 10. 2018

Samara