“Gecələr yatmayıb hər bir ağaca,

 İsti paltar tikdi gəlinlər, qızlar…”

Yəqin son dəbdə tikirmişlər paltarı, ağacı nə bilmisən, hər paltarı geyməz, cırıb atar…

Ağaclar əyinlərinə paltar geyən kimi başlayıblar düşünməyə:

“Onlar düşündü də fikri var kimi,

Aylı gecələrin yaraşığında…”
Umumiyyətlə, Saatlı, Sabirabad düşüncənin çox olduğu yerdir, Sabirabaddan nəinki ağaclıar, hətta baş soğanı da düşünür. Ağzında baş soğanı deyirsən…

Səməd Vurğun bir az da yaşasaydı, “Soğan” poeması da yazardı. “Nuğan”, “Soğan”…

“Buğlana-buğlana nəhəng maşınlar,
Qar təpələrinə çəkdi hücumlar…”

Bunu başa düşmədim. Maşınlar qar təpələrinə heç Rusiyada hücum çəkmirlər. Azərbaycanda o vaxtkı maşınlar düz yolu candərdi gedirdilər. İndi birdən tanka dönüb qar təpəsinə dırmaşdılar? Deyək ki, dırmaşdılar, sonra?

Qış bitir. Qışla mübarizə aparan qəhrəmanların şəklini sovxoz direktoru “öz əliylə” şərəf lövhəsindən asır…

Ancaq bilinmir ki, bu qış Əmirxan gələndən sonra olub ya ondan qabaq. Komik poemanın davamından onu bilirik ki, indi Əmirxan Qubadan şitillər alıb  “alma, armud, ərik əkdi”.

Məncə, şitil tərəvəzə aid sözdür. Meyvə ağacınl “ting”lə əkirlər…

Əmirxan əkdiyi bağlara baxıb ilham alır…

“Saldığı bağların səliqəsinə,
Aygün də heyrətlə valeh olurdu”.

Necə yəni “heyrətlə valeh olurdu”? Heyrətin özü elə valehlik deyil? Səməd Vurğun ömrünün axırınacan Azərbaycan dilini düz-əməlli öyrənməyib…

Bir müddət Əmirxan Aygünlə səhər-səhər çöllərin mənzərəsindən zövq alır. Hərçənd oxucuda buna şübhə olmalıdır: Saatlı çölündən nə zövq? Şitillər də indi-indi əkilib…

Bu yerdə şoğərib qış gəlir. Bu, yəqin bayaqkı qışdır.

Təbiət “şaxta ata minir”, qlıncını çəkib insanla üz-üzə durur…

Əmirxan pəncərələri bağlayır… Bayaqdan pəncərələr açıqmış…

“Yalnız istisini Aygündən aldı…”

Bu cümlə hər cəhətdən səhv və dolaşıqdır. Pəncərəni bağlayandan sonra “yalnız istisini Aygündən aldısa”, belə çıxır ki, pəncərədən isti gəlirmiş…

Yaxşı, Əmirxan istisini Aygündən alır. Bəs Aygün necə qızınır?

Sonra yadına şəhər düşür, “böyük teatrlar”, “böyük kinolar” (?) düşür və öz-özünə deyir: “Mənim bu çöldə nə işim var?”

Doğru sözdür. Çöl, özü də səhra…

Bu misra yaxşıdır:

“Lovğalıq qurd kimi gəzdi başında…”

Ancaq hər gözəlin bir eybi olar. Bu misranın da eybi var. Başda qurd gəzməz, bit gəzər… “Lovğalıq bit kimi gəzdi başında…”

“Odur ki, verdiyi tapşırıqlara,
Atüstü yol çəkdi yəhər qaşında…”

Aha! Bu yoldaş Əmirxan atla gəzirmiş. Bəs o buxarlı nəhəng maşınlar?
“Əmirxan hərcayı dumanlar kimi,
Göydə dayanmadı, yerə enmədi”…

“Hərcayı duman…”

Göydə dayanmır, yerə enmir…

Şair burda haşiyə çıxıb yazı çağırır:

“Gəl ey nazlı bahar, gecikmə, tez gəl…”

Bəs bayaqdan bahar gəlməmişdi?

“Gəl ki, şeir yazaq, çörək yetirək…”

Bahar çörək yetirər, ancaq helə hətərən-pətərən şeirlər yazmaz…

Bahar da qış kimi at üstündə gəlir. Qış “şaxta at” minmişdisə, bahar “kəhər at” minib.

“Öz kəhər atının üstündə bahar,

Bir qəhrəman kimi gəlmiş Muğana”.

Bu kontekstdə “Kəhər at” birbaşa mənasında başa düşülməlidir, yəni bu, metafora deyil. Bahar doğrudan da at minib.

Ancaq necə, məsələ burasındadır. Və niyə bahar qəhrəmandır?

“İnsana gəl deyir yenə səhralar”.

Hansı səhralar?

“Günəş salam verir hər qəhrəmana”.

Saatlı elə ucdantutma qəhrəman imiş ki… Günəş də qəhrəmanı qəhrəman olmayandan ayırır…

“Narın yağışlar da hər axşam-səhər,
Gah bağı isladır, gah biçənəyi…”

“Hər axşam-səhər” düz deyil, ya “hər axşam” olar, ya”hər səhər”…

Yağış ünvanlı yağır? Bir saat bağa, bir saat biçənəyə?

Komik poemanın hansı beytini, hansı bəndini qurdalayırsan, yumşaq desək, zibili çıxır. Bu zibilə baş ağrıtmağa dəyməzdi, ancaq onu Azərbaycan millətinə indiyəcən inci kimi sırıyırlar…

Aygün bu bahardan zövq alıb səhərlər “quş kimi durdu”.

“Keçdi dəniz kimi göy tarlalardan,

Bəzən gün altında kətmən də vurdu”.

Aha! Kətmən! Bəzən? Bəzən necə olur? Kətmən vurursa, deməli, pambıq tarlasıdır. Bayaqdan Səməd Vurğun zəmi deyirdi.
“O hərdən dayanıb durduqca təkcə,
Üzündən-gözündən nur tökülürdü”.

Aygün kətmən əlində durub, üz-gözündən nur tökülür…. Saatlı çölündə… Muğan səhrasında…

Buna fikir verin və yadda saxlayın:

“Hələ qoşun-qoşun cərgələnərək,

Dayanmış yamyaşıl ağaclara bax”.

Bir az sonra:

“Bir çox ağacları don vurdu o il,
Salamat çıxmadı qışdan bahara”.

Bu, Əmirxanın bağıdır. Bəs o qoşun kimi dayanan ağaclar? Yoldaş Əmirxan sovxozun aqronomu deyil?

Başa düşdük ki, Əmirxanın işi fırıqdır. Qayıtdıq Aygünə.

“Yel əsəndə, qar yağanda, şaxta düşəndə,

İstisini Əmirxandan alırdı gəlin…”

Bu ondan isti alır, o bundan… Şaxta da ki, Saaatlıda Sibir şaxtası… Bəs yaz gəlib axı…

Ancaq Aygün:

“Öz musiqi məktəbini hərdən anardı…”

Aha! Aygün musiqi məktəbində oxuyurmuş! Ancaq nədənsə təkcə ağ dillərlə çalırdı…

“Daş-qaşa da, ziynətə də uydu bir zaman…”

Aha! Daş-qaş!

Ancaq Əmirxanın problemi var.

“Elə bil ki, bulud yağır qaş-qabağından…”

Bulud yağır? Ya bulud yağdırır?

Eybi yox, müəllifin babası Şaumyan olub… Caparidze də, Əzizbəyov da…

(ardı var)

Məqalənin tam mətni burda:

https://xeyrulla.com/2018/11/30/səməd-vurgunun-aygun-komik-poemasinin-təhlili-toy-paltarini-soyunmayan-gəlin-və-mugan-səhrasi/