Biz də quşlar kimi uça biləydik,
İqlimdən iqlimə köçə biləydik.
Dənimiz-suyumuz dimdiyimizdə,
Dənizlər aşaydıq biz gəmisiz də.
Qıy vurub, şığıyıb, qatarlanaydıq,
Haranı bəyənsək, ora qonaydıq.
Biləydik dadını havalanmağın,
Sevib-sevilməyin, yuvalanmağın.
Bir gün qolumuzu aça biləydik,
Biz də quşlar kimi uça biləydik…
Avqust 2011 – dekabr 2012-12-14 Ərəbqardaşbəyli -Samara
Osip MANDELŞTAM
За гремучую доблесть грядущих веков
Daha yüksək, daha nəcib nəsil naminə mən,
Şərəfi, şanı naminə gələcək əsrlərin.
Həm itirdim şərəfi, düşdüm uzaq həm kefdən,
Ulular məclisində badədən həm çıxdı əlim.
—
Atılır əsr-qurdbasan mənim çiyinlərimə,
Mənimsə qurd qanı deyil damarlarımdan axan.
Bürkülü-odlu kürkünün Sibir çöllərinin,
Bir papaq tək məni bas, yaxşı olar, qoltuğuna.
—
Ki, gözümdən bu şərəfsizlər həm uzaqlaşsın,
Görməyim həm zaman keçir qanda büdrəyərək.
Mavi xəzlər bütün gecə önümdə sayrışsın,
Mənə ilkin və saf gözəlliyini göstərərək.
-0=
Apar məni Yenisey vadisində at gecəyə,
Apar, o yerdə ki, şamlar uzanır ulduzacan.
Damarlarımdan axan çünki deyil qurd qanı və,
Məni bərabərim, həmcinsim öldürər ancaq.
17-28 mart 1931
tərc.: 19.06 – 22.11.87.
Yay olsun, qış olsun – eyni qaydada,
Bəzən saatlrla, gün dönənəcən,
Bu qapı ağzında, bu skamyada,
Hər gün otururdu lap dünənəcən.
Çənəsi çəlikdə, başıaşağı,
Girənə-çıxana baxan deyildi.
Binanın o idi sanki dayağı —
Ağacı da əyri, beli də əyri.
Bu gün dəmirayaq skamya boşdur,
Görünmür çəlikli qoca səhərdən.
Durur çoxmərtəbə həmin duruşda,
Açılır-örtülür qapı yenə də.
İndi bu dünyada onu andıran,
Nə qaldı? Xidməti? Şöhrəti? Adı?
Bəlkə çəliyindən beton kandara,
Bir cızıq düşübsə, silinər o da.
Ovunmur, ağrınır bəlkə yaxını,
Qəlbi parçalanıb bəlkə kiminsə.
Bəlkə də kiminsə evi yıxılıb,
Həmindir nizamı yerin-göyünsə.
Bəlkə də çəliyi atılıb artıq,
Sabah çiyinlərdə qapıdan çıxar.
Bəlkə skamyada o vaxt bir ayrı,
Qoca oturacaq – fikirli, fağır.
Mənzilə tələsmir, ya da uzaqdır
Yolu, nəfəs dərir. Ömür də hərçənd,
Yolun özü deyil, dayanacaqdır,
Mənzilə çatınca nəfəs dərəsən.
15-19 yanvar 2008, Samara
Təxminən il yarım əvvəl abunəçisi olduğum kabel teviziyasındakı kanallardan hansınınsa yerini günlərin bir günü – bəlkə də inanmayacaqsınız – Azərbaycan telekanalı ATV tutdu. Gözlərimə inanmırdım, nitqim qurumuşdu, elə bil iyirmi beş il qabaq itkin düşmüş, başının əldə olduğuna daha gümanın gəlmədiyi əzizin qəfildən gəlib qapını açır girir içəri. Əlbəttə, sən əzizinin tapılmağına sevinməlisən, bu əzizsə bir gündədir ki, sevinə bilmirsən. Ancaq gələni qapıdan qovmazlar ki…
Səhər kabel operatorunun prospektinə baxıb gördüm ki, Azərbaycan kanalı sınaq reıimində yayınlanır.
Sınaq rejimi altı-yeddi ay davam elədi…
Nikbinlə bədbinin fərqi barədə lətifə var. Bədbin deyir ki, bundan pis ola bilməz. Nikbin deyir ki, ola bilər, ola bilər…
Mən də ATV kanalını görənədək güman edirdim ki, Rusiyanın əyləncə və yarıməyləncə kanallarından pisi ola bilməz. Varmış…
Yemə, içmə, xətti-xalına… Bir neçə gün dalbadal saatlarla baxırdım. Təəssürümü yalnız Füzuli şeriylə ifadə edə bilərəm: ”Heyrət ey büt…”
Yox, bu yazının mövzusu ATV deyil, sağlıq olsun, ATV-dən ayrıca.
İlk günlər, saatlarla baxanda, halbahal olurdum, ekranın o üzündəki adamların, demək olar ki, heç birini tanımırdım, içimdə elə hiss yaranırdı ki, elə bil mən Azərbaycan televiziyasına ayrı ölkədən yox, ayrı dünyadanbaxıram. Bizim o dünya dediymiz yerdən…
“Möhtərəm xalq artistimiz…” Ölkədə nə qədər xalq artisti olarmış! Hələ əməkdar artistləri demirəm…
Lenini, adı xeyrə çəkilsin, mavzoleydən çıxarıb torpağa tapşırmaq barədə təklif açıq şəkildə ilk dəfə 1989-cu ildə “Vzqlyad” proqramında səsləndi. Proqram efirə gecədən xeyli keçmiş çıxırdı və jurnalist Mukusevlə söhbət edən görkəmli teatr və kino rejissoru Mark Zaxarov dedi ki, ölkədə çox şeyin vaxtı çatıb, o cümlədən “canlıların ən canlısını” dəfn etməyin. Güman etmək olar ki, bu sözləri eşidən saf əqidəli bolşeviklərin neçəsi üç gündən sonra torpağa tapşırıldı, hərçənd Lenin indiyəcəm mavzoleydədir…
SSRİ televiziyasının xəstəxanada yatan o vaxtki rəisi az qalmışdı ölə — kişini elə palatadan çıxarıb aparmışdılar Mərkəzi Komitəyə…
Bu insidentdən iki nəfər heç bir ziyan çəkmədi: Lenin və Zaxarov. İkisi də öz yerindədir. Yeltsin vaxtı Zaxarov öz təklifinə qayıda bilərdi, Putin dövründə -yox. Putinin nə cavab verəcəyini cənab Zaxarov yaxşı təsəvvür edir: ”Mark Anatolyeviç, kimisə harasa köçürmək barədə təklif edən adam gərək əvvəl özündən soruşa: mən şəxsən öz yerimdəyəmmi?”
Heçlikdən çıxmış Putin qurşaqdan aşağı zərbələrlə opponentlərini susdurmağı sevir…
Qorbaçov yenidənqurmanı elan edəndən sonra burnu yaxşı iy bilən və tələm-tələsik liberal cərgələrə qoşulanlar o vaxt çox təkliflər edirdilər. Məsələn, bütün fəxri adların ləğv edilməsini. Deyirdilər ki, dünya bizə gülür, heç yerdə belə şey yoxdur. ABŞ-ın xalq artisi Madonna, əməkdar artist Şvartseneger – təsəvvür edirsiniz?
Bir çukça lətifəsi var. Çukçalarda kartof əmələ gəlmir, çünki səhər əkdiklərini axşam çıxarıb yeyirlər – acıyırlar…
Rusiya elitası ona görə liberal dəyərlərə xəyanət edib padşahın ətəyindən yapışır ki, qarnı acıyır. Xüsusən teatr himayəyə möhtac sənətdir, bu himayə ya dövlət, ya da xüsusi biznes tərəfindən göstərilə bilər. Rusiyada bütün biznes olmasa da, bütün biznesmenlər dövlət nəzarəti altındadır. Kimin yeri teatrdadır, kimin yeri mavzoleydə, kimin yeri türmədədir – bunu Putin bilir. Dövlət, yəni Kreml nəzarətindən çıxmaq istəyən Xodorkovskinin yeri türmədir.
Azad biznes olmadan ölkədə rəqabətli siyasi həyat mümkün olmadığı kimi, repertuar teatrlarının, kino studiyalarının, orkestrlərin mövcudluğu da mümkün deyil. Loyallar qalır, loyal olmayanlar qırılır.
Rusiyada Putin dövründə iki zümrə fantastik sürətlə artır: məmurlar və fəxri ad sahibləri. Hər iki zümrə rejimin dayağıdır.
Zaxarov nəinki öz adından imtina etmədi, o hətta qızı, ortabab artist Aleksandra Zaxarova üçün də xalq artisti adı aldırdı.
Qorbaçov dövründə fəxri adları homerik gülüşlə lağa qoyan Oleq Tabakovun özündən iki dəfə cavan arvadı da xalq artistidir.
Cənab Putinin rütbəsi polkovnik olsa da, öz zövqləri praporşik səviyyəsindədir. Sevdiyi müğənni kabak mahnılarının ifaçısı Rastorquyevdir. O, nəinki xalq artisti, hətta mədəniyyət üzrə prezidentin müşaviridir…
ATV kanalında gördüklərimə görə güman edə bilərəm ki, Azərbycanda fəxri adlarıın verilməyi prezidentə olan məhəbbətdən asılıdır: lap çox sevənlər xalq yazıçısı ya xalq artisti, sadəcə çox sevənlər əməkdar artist, gücü çatandan sevənlər əməkdar mədəniyyət işçisi olurlar. Xalq yazıçısı Anarın “Dantenin yubileyi” əsərində deyildiyi kimi, xüsusi mühasiblər gündə kimin neçə dəfə “möhtərəm prezident” dediyini sayır və fəxri adlar idarəsinə məlumat verirlər…
Əslində prezidenti sevənlərə “xalq aşiqi”, “əməkdar aşiq” adları vermək daha düzgün olardı. Eşq gücündən beyinləri xarab olanların yeri isə dəlixanadır.
Deyəsən xalq şairi Səlimxan Yaqubun belə şeri var: ”Qəfil gəldin, qəfil getdin…” ATV də Samaraya qəfil gəldiyi kimi qəfil getdi. Əvvəl-axır bu olmalıydı. Mənim operatorumun adı “Divan TV”-dir. Divan — çox ölkələrdə mebeldir – oturursan, yatırsan, dirsəklənib televizora baxırsan. Azərbaycanda hələlik divan — polisdir, dəyənəkdir, Bayıl ya Qaradağ türməsidir…
Allah göstərməsin…
19.02.08 Samara
Barmaq himə bağlı – basılar tətik,
Qırpımıq — atəşin dindiyi dəmdə.
Hədəfdən yayınan güllə kimiyik,
Güllədən yayınan hədəfik həm də.
Güllə qatarının quş qatarıyla,
Sayındakı fərqik. Gizlədi bizi,
Səssizlik, sözsüzlük. Yatdı qıyyalar,
Dumanlarda seçdik bir-birimizi.
Yoxuq siyahıda, kitabda yoxuq,
Düşməz adlarımız ad arasına.
Biz yazı deyilik, şifrəyik, koduq,
Basılma, yenilmə müəmmasına.
Qatardan qalanıq, yoldayıq amma,
Bu, tarix yoludur, deməli düzdür.
Özgə anaların gözündə yanan,
Qınaqdır, tuş olsa, büdrədən bizi…
25-28 avqust 2007, Ərəbqardaşbəyli
Döşəmədə çökük, tavanda çatlaq,
Şüşədən açıqdır rəngi pərdənin.
Kağızsız divardan tökülür suvaq –
Yaxşı ki, azalıb gəlib-gedənin.
Kranlar axıdır, boru paslanıb,
Qaz sızır deyəsən pilətədən də.
Qorxursan – mənzili su basa bilər,
Yanğın ehtimalı qorxudur həm də.
Köhnə soyuducunun narahat səsi,
Qorxursan biryolluq kəsilə, çıxa
Mühərrik sıradan. Toyuq tikəsi
İylənə, azca yağ əriyib axa.
Səsi də, rəngi də televizorun,
Səni baxdığından çox düşündürər.
Qorxursan qarala ekranı, pulun
Nə təzəyə çatar, nə də təmirə.
Təlaşlı, qayğılı gözlər anbaan,
Zamanın özü tək qədim saatda.
Yorğun əqrəblərin dayanmağından,
Qorxursan. Gedirlər – dərd olur bu da…
22-23.10.08 Samara
Möhtərəm prezidentimizin rəhbərliyi altında xalqımızın elmi və mədəni inkişafı elə sürətlə gedir ki, tezliklə dünyada bizə çatan olmayacaq. Heç ölkədə Azərbaycanda olduğu qədər hacı, kərbəlayı, məşədi yoxdur. Hamısı da dünyanın necə yarandığını, hardan yarandığını, hara gedəcəyini, harda bitəcəyini elə gözəlcə blir ki, hərəsi bir cüt Nobel mükafatına layiqdir. Erməni fitnəsi olmasaydı, indi bizim müsəlmanlar “hacı”, “kərbalayı”, “məşədi” adıyla bərabər Nobel mükafatı laureatı adını da daşıyardılar, ancaq bu erməni köpək uşağı aman vermir.
O ki qaldı qərb aləminə, ora əsasən nazirlərin, gömrükçülərin, generalların uşaqları gedir. Qara camaatın uşaqlarını göndərərsən, gedər pozular, qumar oynar, türkün məsəli, arvadlara baxar. Dövlətli balası isə elə görməmiş deyil, gözü-könlü toxdur. Əslində dövlətli balasına heç oxumaq lazım deyil, dədəsinin pulu başından aşır, bilik nəyinə lazımdır, gedir ki, dövlətimizi təmsil eləsin. Lütün balasının lap dərya biliyi olsun, ölkə barədə o nə təsəvvür yarada bilər?
Dəmir yolu naziri Arif Əskərov oğlunu İngiltərəyə göndərəndə elə belə də deyib: bala, sənin biliyin-miliyin mənə lazım deyil, biz bu biliyi həmişə pulla almışıq, alacağıq da, sənin işin dövləti təmsil etməkdir. Və bir ətək dolları verib oğluna.
İndi deyəcəksiniz ki, nazirdə o gədər pul hardandır. Belə cəhənnəmdən, gordan! Axı Mirzə Əlil hardan bilsin ki, hardandır. Mirzə Əlilin heç pulu olub ki, bilə pul hardan gəlir? Bəlkə nazirin seyidliyi var, ona hər yerdən sədəqə gəlir. Məlum məsələdir ki, oğurluq pul deyil.
Çaşdırdınız məni. Hə, bu Elnar qoçaq başlar bizim gözəl ölkəmizi təmsil eləməyə. Harda yaxşı yer var, orda: restoranlarda, gecə… Yox, daha sadalamıram. Bu, diplomatik sirdir. Açıq yazaram, ermənilər də oxuyar. Köpək uşaqları…
Diplomatik missiya öz yerində, ancaq imtahanları da vermək lazımdır. Qoçaq Elmar yaxşı biliyi olan, ancaq vətən qeyrəti çəkməyən bir fransızı tutur, bu fransız da başlayır onun kağızıyla girib imtahanları verməyə. Düz yeddi imtahan verir, səkkizinci dəfədə namərd ingilislər bizim nazir balasının fransız nökərini tuturlar və hər ikisini verirlər məhkəməyə.
Mirzə Əlilin başına and olsun, bu ingilislər qanmırlar ki, Azərbaycan regional liderdir, onun möhtərəm prezidenti var, milli öndəri var. O cür nazir balasını çəkirlər York şəhərinin məhkəməsinə, ona da, onun fransız nökərinə də doqquz ay iş verirlər. Hələ 300 saatlıq havayı iş də kəsirlər ki, bu lap beynəlxalq qalmaqaldır və bizə meydan oxumaqdır. Məgər Azərbaycan hökuməti süqut edib ki, onun nazirinin oğlu havayı iş görə?
Məhkəmə göstərib ki, ingilis hakimlərimin səviyyəsi çox aşağıdır. Hökm çıxaran hakim deyib ki, imtahanın pulla alınması görünməmiş şeydir. A kişi, sənin dünyadan xəbərin yoxdur, sən necə hakimlik edirsən? Atalarımız deyib ki, bilmədiyini soruşmaq ayıb detyil, a kişi, gəl bir az Azərbaycanda yaşa, bax bizim ali məktəblərə, məhkəmələrə. Ən yaxşısı odur ki, Bakı dövlətə girib təzədən oxuyasan…
Ancaq ölkəmizi Heydər Əliyevin heykəlindən başqa heç kim və heç kəs layiqincə təmsil edə bilməz. İndi də Misirdə öndərimizin dörd metr ucalığında hetykəli açıldı. Əvəzində misirlilər Azərbaycanda bir neçə ehram tikəcək, birinin də içinə Tutanxamonun mumiyasını qoyacaqlar. Bir saziş də bağlayıblar. Biz onlara neft, onlar bizə qum. Deyiblər ki, ə, sizi qumla basdırarıq. Belə deyiblər və Mirzə Əlilin başına and içiblər.
Mirzə Əlilin başınasa bir fikir gəlib: öndərimizin heykəlini Antarktidada qoymaq. Bir dəstə əskəri də orda saxlamq ki, ağ ayılar heykələ korluq verməsin.
Dəmir yolu nazirinin başı haqqı!
Mirzə ƏLİL
2010 Samara
Nazı bu ağacların
Çəkilməyir haçandır.
Enlənir, ucalırlar,
Otun, kolun içində.
Susuzluq çəkib, arxın,
Çatlayıb dodaqları.
Çiçəklərə yox baxan,
Ləçəkləri dağılır.
Çəpəri çökmüş bağın,
Qapısında duran yox.
Girilir, yağmalanır,
Hay vuran, çığıran yox.
Şüşəsi bura baxan,
Pəncərələr pərdəli.
Bu bağ bağ deyil daha,
Bu bağ yas çələngidir.
13-14 avqust 2007 Ərəbqardaşbəyli
Robert FROST
(LEAVES COMPARED WİTH FLOWERS)
Ağacda yarpaqlar bəlkə də sazdır,
Qabıq sağ-salamat, gövdə tarazdır.
Amma kökün özü deyilsə möhkəm,
Çiçəklər qıt olar, meyvələrsə kəm.
Fərqinə mən özüm varan deyiləm,
Meyvəsizdir ağac, ya da meyvəli.
Hamarsa yarpağı, bərksə qabığı,
Demək yox ağacın narahatlığı.
Nəhəng ağaclar var çiçəyi xırda,
Elə çiçəksiz də dolanardılar.
Yaşımın bu vaxtı qijam dil açdı,
Şibyə də bir yandan gəlib dolaşdı.
Üz vurub soruşdum mən çox adamdan,
Yarpaqlar gözəlmi, çiçəklər ya da.
Birində fərasət olmadı deyə,
Gecə yarpaq gözəl, gündüzsə çiçək.
Yarpaqlar və qabıq. Gövdə. Söykənib
Dinlə zülməti, gör gecə nə deyir.
Bir vaxt ləçəklərin aludəsiydim,
Yarpaqlar yaraşır qara qüssəmə.
Əhəng vadisində bura salınmış,
Buranın ətrafı əhəng dağıdır.
Yerə yetişməmiş gillənər yağış,
Külək saç ağardar, başı ağrıdar.
Ayın, ulduzların gedib işığı,
Rəngini itirib buranın göyü.
Dizibükülüyük, üzüaşağı,
Başımız üstündə yerin böyüyü.
Yuva bağlamışıq, quş deyilik biz,
Burda yerişi də yadırğayan var.
Dağ-daş içindəyik, daş deyilik biz,
Əgər sınırıqsa, ağrıyırıq da.
Burda itki — qazanc, qazancsa itki,
Qiyməti tərsədir varın, yoxun da.
Günləri saymaqla gün keçiririk,
Gedən sevindirir, qalan qorxudur.
Hardasa xurmalı çeşmələr axır,
Baş qoyur yorulan gül balış üstə.
Burda hər yanımız əhəng dağları,
Biz həm daş altdayıq, həm də daş üstdə.
12.08.08 Ərəbqardaşbəyli
xeyrulla xayal 